İtalyanca'dan Türkçe’ye Türkçe'den İtalyanca’ya kelime alışverişi

Venediklilerden öğrenip de yoğun olarak kullandığımız bazı kelimeler “meltem, fırtına, banyo ve balkon”dur. Meltem kelimesi İtalyanca “mal tempo”nun yani kötü havanın kulaktan duyup da değişmiş halidir ve Türkçe’de denizden gelen esinti anlamını kazanmıştır. “fırtına” ise “fortuna”dan gelmekte olup şans anlamına gelmektedir. Venedikli denizciler denizde hava bozduğunda “porta sfortuna” (Türkçe’de uğursuzluk ile ifadelendirebiliriz.) derlermiş. Muhtemelen Osmanlı gemicileri de rüzgarın şiddetini arttırmasına bu nedenle Venediklilerden duymuş oldukları bu sözcüğü yakıştırmışlardı.

Banyo kelimesinin İtalyanca yazımı “bagno”dur. İtalyanlar Türk hamamlarına günümüzde hala “hamam” demektedirler. Venedik belgelerinde ayrıca kaplıcalar için de hamam tabirinin geçtiğini bizzat tespit ettim. Hamam kelimesi bizde zaman içerisinde anlam kaymasına uğramış ve daha genel yıkanma yerleri olarak algılanır olmuştur. Evlerde yer alan yıkanma yerleri ise banyo sözcüğü ile ifadelenir olmuştur.

Balkon kelimesinin de İtalyancadaki kullanımı “balkone”dir. Kelimenin İtalyancadan Türkçe’ye geçmesinde muhtemelen Osmanlıların balkonlu evleri ilk defa Venediklilerde görmeleri etken olmuştur. Venedik’te de çevler çok eski olmasına rağmen genellikle minik balkonları yine de mevcuttur. Bugün ki manada geniş balkon ise “terrazza” yani “teras”tır.

Kahvaltıların simit ile birlikte vazgeçilmezi olan poğaçanın da orijinal bir İtalyanca (hatta Venedikçe) kelimeden geldiğini biliyor muydunuz? Poğaça’nın İtalyancadaki karşılığı “focaccia”dır. Ancak İtalyanların severek yedikleri bu “focaccia” bizim poğaçadan oldukça farklı, üzeri zeytinli ya da domatesli hazırlanmış yağlı ekmektir.

Venediklilerin dilimize kazandırdığı oldukça çok sayıda denizcilik terimi vardır. Osmanlılar denizcilikle ilgili kelimelerin çoğunu Venediklilerden öğrenmişlerdir. Kalyon, kadırga, fırtına, meltem vs gibi.

Elbette ticaret ile ilgili kelimelerde Osmanlı Devleti ile Venediklilerin ilişkileri neticesinde Türkçe'ye İtalyanca'dan geçmiştir.

Müzik terimleri ise sadece Türkçe'ye değil dünyanın bütün dillerine İtalyanca'dan geçmiştir. Arya, opera, nota, tenor, bas, bariton, soprano, allegra, andante vs.

Türkçe’den İtalyanca’ya ise 146 kelimenin geçtiği saptanmıştır.

Venedik ile Osmanlı Devleti’nin yüzyıllara yayılmış olan karşılıklı ilişkileri de iki ülkenin kelime alışverişinde bulunmalarına neden olmuştur. Bu kelimelerden biri halen daha İtalyanca'da yaygın olarak kullanılan “divan” (İtalyanca'ya “divano” olarak geçmiştir.) dır. İlginçtir ki divan demesini Osmanlılar'dan öğrenen İtalyanlar hala bu kelimeyi kullanırken, biz 19. Yüzyılda Fransızca akımının etkisiyle divan yerine “kanepe” sözcüğünü dilimize kabul etmişiz. Fransız modası mobilyalar isimleriyle dilimize girerken ve “divan”ı da unutulmaya yüz tutmuş antika bir kelime haline getirmiştir.

Bunlardan en ilginçlerinden biri çakal kelimesidir. sciacallo, jacal, sciacal olarak İtalyanca'ya geçen bu kelimenin orijini Türkçe'dir.

Hepimiz biliriz ki yoğurt orijinal bir Türkçe kelimedir ve tüm dünya da yoğurda bizim gibi “yoğurt ya da yogurt” der. Yoğurt gibi kabul gören bir kelime de ayrandır; ancak sıcak yaz günlerinin serin içeceği ayranı bizim içtiğimiz gibi çok içen bir ülke yoktur. Muhtemelen bunda en önemli neden biz de yoğurdun krema kıvamında ve tatlımsı olmamasından kaynaklanmasıdır. Bununla birlikte cacık kelimesi de Türkçe’dir. Ancak İtalyancada bu kelime Yunancada kullanıldığı haliyle zaziki diye telaffuz edilmektedir.

Ayrıca dünyanın neresine giderseniz gidin “döner” dönerdir. Bulgur da değişmeden Türkçe olarak İtalyanca dilinde kullanılmaktadır. Aynı şekilde lokum da değişmeyen kelimelerden biridir.

Dilimize İtalyanca'dan geçmiş ve bugün hala kullanmakta olduğumuz kelimeler ise genel olarak şunlardır:

DİLİMİZE İTALYANCA'DAN GEÇMİŞ SÖZCÜKLER

abluka - acente - alabanda-alabora-alafranga-alaturka-alto-andante-antika-aria- arma-armada-armonika-arnika-aroma-arya-avara-babafingo- balina-balo-balya-balyemez-balyos-bandıra-bando-banka-bankamatik-banko-banyo-baraka- baret-baston- batarya-bavul-baza-berber-bezelye-bilanço-bilardo-bilye-bira-birahane-boca- bomba-bono-borsa-branda-bravo-brokoli- cıvata-ciro-conta-cunda-çaçaron-çapa-çapari-çikolata-çimento-çinko-dalya-dama-damacana-dara-depozito-diaspora-diploma-duka-düello-düet-dümen-düzine-entrika-fabrika-faça-falçata-falso-familya-fanila-farbala-fatura-fırkateyn-fırtına-fileto-filika-filo-fino-firma- fiyaka-fiyasko-fiyonk-flama-fora-forma-forsa-foya-francala-frengi-fulya-furya-fünye-gala- galeta- gardiyan-gazete-gazino-gondol-gusto-güverte-heyamola-ıskarta-ıspatula-ıstampa-imparator-iskarpela-iskarpin-iskele-iskonto-ispir-ispiralya-ispirto- işporta-izbandut-jandarma-Japon-kadastro-kadavra-kadro-kalafat-kalyon-kamara-kamarot-kampana-kampanya-kanaviçe-kanca-kandela-kanto-kapora-kaporta-kaptan-kaptanıderya-kapuçino-karabina-karamela-karantina-karavana-karavela-karga-karina-karyola-kasa-kasadar-kasatura-kasiyer-kasko-kerte-kıranta-kırlent-kola-kolonya-komedya-komposto-konçerto-konfeti-konken-konsül-kontra-kontralto- kopya-korna-koro-korsan-krema-kriko-kukuleta-kumanda-kumanya-kumpanya-kupa-kurdele-kuzine-laçka-lagün-lapa-largo-lata-laterna-lava-lavabo-lavanta-lazanya-libero-limonata- lira-liret- liste-loca-loça-lokanta-lombar- lonca-lotarya-lunapark-maça- madalya-madalyon- maestro-mafya-makarna-maki-makine-mandalina-manevra-manga- manifatura-manifesto-manita-manivela-marina-marka-martı-martin-martini-mekanizma-mezura-mezzosoprano-mızıka- miço-misina-mobilya-moda-mola-mozarella-muço-nota-numara-opera-pala-palyaço-pandomim- papa-paravana-parlamento-parola-pasaparola-paso-pasta-pastane-patiska-patrona-peçe-peçete-peruk-pırlanta-pipo- pirzola-piyango-piyano-piyasa-pizza-plaka-poğaça-poliçe-politika-pompa-posta-postane-pranga-propaganda-protesto-prova-punto-puro-pusula-rampa-ranza-reçete-reçine-rekolte-riziko-rosto-rota-safra-salam-salamura-salata-salça-salta-salto-salvo-sardalye-sardunya-sedye-senato-sera-sigorta-sinyor-skala-solo-soprano-spagetti- susta-şırınga-tabela-tapa- taraça-taverna-tavla-tempo-tenor-tente-tersane-tiyatro-toka-torna-tornavida-tulumba-turta-urba-üniforma-vanilya-varda-vardiya-vazo-veronika-vida- villa-vira-viyola-vizite-volta-zebra