Kayıt ücreti yasadışı

Adnan Menderes Üniversitesi ve Akdeniz Üniversitesi’nde okuyan iki öğrencinin kayıt ücretine karşı yürüttükleri hukuki mücadele öğrencilerin lehine sonuçlandı ve kayıt ücretinin “kanunsuz” olduğuna hükmedildi. Şimdi bu kararların kayıt ücretinin tarihe karışmasını sağlayıp sağlamayacağı merak ediliyor.

Bugünlerde üniversite adayı yüz binlerce genç eğitim hayatlarının önemli bir aşaması için tercih yapıyor. Yaklaşık bir ay sonra üniversiteye kayıt yaptırmaya hak kazandıklarında bir dizi önemli sorunla karşı karşıya kalacaklar. Bunlardan biri üniversite eğitiminin paralı hale gelmesiyle birlikte özellikle yoksul öğrenciler için büyük sorun yaratan harçlar. Harç ücretleri öğrencileri ve velilerini kara kara düşündürürken, son yıllarda harçlara ek olarak bazı üniversitelerde harç ücretlerine yaklaşan kayıt ücretleri de el yakmaya başladı.

Her bir üniversite tarafından belirlenmekle birlikte genellikle 50 TL ile 200 TL arasında değişen kayıt ücretlerine karşı harekete geçen iki öğrencinin itirazlarını değerlendiren mahkemelerin verdiği kararlar milyonlarca üniversiteli için umut oldu. Kayıt ücretlerine karşı açılan davalara bakan iki mahkeme; önce Aydın 1. İdare Mahkemesi, sonra da Antalya 1. İdare Mahkemesi kayıt ücretlerinin “kanunsuz” olduğuna hükmetti ve üniversitelerin davacı öğrencilere kayıt ücretlerini yasal faizi ile birlikte geri ödemesi gerektiğini karara bağladı. Aydın’da davalı olan Adnan Menderes Üniversitesi kararı Danıştay’a götürürken olası bir onama kararı kayıt ücretlerine karşı alınan bu kararlara emsal karar niteliği kazandırabilecek. Böylece öğrenciler üniversite yönetimleri eliyle yürütülen bu soyguna karşı önemli bir kazanım elde etmiş olacaklar.

Kayıt ücreti neden alınıyor: Savunmalar farklı, uygulama keyfî Aydın’da Adnan Menderes Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi öğrencisi İbrahim Özen, 2008-2009 yılında kendisinden tahsil edilen kayıt ücretine karşı üniversite aleyhine dava açtı. Adnan Menderes Üniversitesi ilk yıl kayıt yaptıran lisans öğrencisinden 100 tl, yüksek lisans öğrencisinden 125 tl, doktora öğrencisinden ise 200 tl kayıt ücreti alınmasına, kayıt yenilemelerde ise bu ücretlerin sırasıyla 40, 50 ve 60 tl olmasına karar vermişti. Üniversite öğrencisi, idarenin neredeyse harç ücretlerine yaklaşan kayıt ücreti uygulamasına karşı mahkemeye gitti. Dava dilekçesinde, Türkiye Cumhuriyeti’nin sosyal hukuk devleti niteliğine ve eğitim hakkına vurgu yapıldı.

Açılan davaya karşı Adnan Menderes Üniversitesi'nin savunması ise, üniversitenin diğer üniversitelerin yaptığı uygulamaları örnek almak suretiyle öğrencilere verilecek hizmetlerde aksamaya meydan vermemek amacı ile, üniversitede verilen ancak devlet bütçesi ile karşılanmasında sıkıntılarla karşılaşılan hizmetlerde kullanılmak üzere kayıt ücreti aldığı şeklindeydi. Ancak üniversite senatosunun 16 Temmuz 2008 tarihinde aldığı kararda “kayıt yaptıracak öğrencilerden Üniversitelerinin yükümlüğü dışında verdiği hizmetler karşılığı olarak” kayıt ücreti alınması karar altına alındı. Üniversitenin öğrencilere hangi “yükümlülük dışı hizmeti” verdiği ise belirtilmedi.

Akdeniz Üniversitesi’nin gerekçesi ise başkaydı. Burada da Tıp Fakültesi öğrencisi Emek Gül Erdem üniversiteye yeni kayıt yaptıran öğrencilerden alanın 50 tl kayıt ücretine karşı önce üniversite idaresine dilekçe verdi, dilekçesine aldığı yanıttan sonra ise üniversiteye karşı dava açtı.

Üniversiteler birbirlerini örnek alarak kayıt parası aldıklarını açıklasalar da, Akdeniz Üniversitesi’nin kayıt parası gerekçesi oldukça farklıydı. Üniversite, bedelin “2547 sayılı Yasanın 46 ıncı maddesinde tanımlanan ‘ders kitapları ve teksirlerin satışı’ kapsamında değerlendirilmesinin gerektiği, bu konuda Üniversite Yönetim Kurulunca alınmış karar bulunduğu, zorunlu ücret alınmasının söz konusu olmadığı gönüllü olarak ödenen ücret karşılığında üzerinde Üniversitenin logosunu taşıyan çantalar, dosya ve broşür verildiği” açıklamasıyla kendisini savundu.

Kısacası Adnan Menderes Üniversitesi uygulamayı savunurken “eğitim hizmeti verirken devlet para vermediği” için kayıt ücreti tahsis ettiğini belirtti, ancak senato karar alırken “yükümlülük dışı hizmet verilmesini” gerekçe olarak sunmuştu. Akdeniz Üniversitesi ise kayıt ücretinin gönüllü olduğunu, öğrenciye eşantiyon dağıtıldığını söyleyerek kendisini savundu. Üniversitelerin kayıt ücretlerini bambaşka gerekçelerle açıklamaları, kayıt ücreti kararlarının ne kadar keyfi bir biçimde alındığını da gözler önüne serdi.

Mahkeme: İdare kanun olmadan mali yükümlülük yükleyemez

Antalya’da açılan ve 26 Haziran 2010 tarihinde karara bağlanan davada Aydın davası örnek olarak gösterilirken, Aydın 1. İdare Mahkemesi ve Antalya 1. İdare Mahkemesi benzer gerekçelerle davacı olan öğrencileri haklı buldu.

Gerekçeli kararlarda Anayasanın 2. maddesindeki “sosyal bir hukuk devleti” olma hükmüne, 42. maddesindeki “Kimsenin, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamayacağı, öğrenim hakkının kapsamının kanunla tespit edileceği ve düzenleneceği” hükmüne gönderme yapılırken, esas olarak 73. maddeye dayanılarak idarenin vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler getiremeyeceği, mali yükümlülüklerin kanunla getirilebileceği belirtildi. Kararda, ayrıca 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 15. maddesinde üniversite yönetim kurulunun gelir kaynakları arasında sayılan harçlar ve ücretlerin ise “öğrenim ücreti” ve “katkı payı” adı altında öğrencilerden alınan eğitim ücreti olduğu belirtildi. Bu gerekçeler üniversitelerin keyfi biçimde aldığı kayıt ücretlerinin yasal olmadığını gösteriyor. Ancak bu ifadeler, kanunda “harçlar ve ücretler”le kastedilenin “öğrenim ücreti”, “katkı payı” olup olmadığını, diğer bir deyişle öğrencilerden harç dışında başka herhangi bir ücret alınamayacağını tam olarak açıklığa kavuşturmadı. Mahkemelerin aldığı kararlar, üniversitelerin keyfi biçimde, gerekçesini dahi doğru dürüst göstermeden ücret alamayacaklarına hükmettiği için önem taşıyor ancak esas olarak "sosyal devlet" olgusunu ve "parasız eğitim" hakkını gerekçe yapmadığı için “muğlak” bir yön barındırıyor.
“Haksız yere toplanıyor”

Öte yandan, kayıt ücretine karşı açtığı hukuki mücadeleyi kazanan Akdeniz Üniversitesi öğrencisi Emek Gül Erdem karardan memnuniyet duyduğunu söyledi. Erdem, dava öncesinde üniversite yönetimine dilekçe verdiğinde, yönetimin kendisini paraya ihtiyacı varsa iş bulunabileceğini, burs verilebileceğini teklif ederek ikna etmeye çalıştığını belirtti. “Kayıt parasının haksız yere toplandığını, dışarıda bir sürü insan olduğunu, üniversite yönetiminin önerisinin bir tür rüşvet olduğunu” düşünerek bunu reddettiğini söyleyen Erdem, yeni kayıt yaptıran bir öğrencinin bir sürü masrafla karşılaştığını, pek çok öğrencinin 50 tl’yi veremeyecek durumda olduğunu da kaydetti.

Öte yandan Erdem’in avukatı Erhan Altınkaynak ise, sosyal devlet uygulamasına uygun olarak eğitimin paralı olamayacağını, kendilerinin davayı açarken dayandıkları noktanın bu olduğunu kaydetti.

Aydın’daki davanın avukatlığını yapan Burak Özdemir ise, Adnan Menderes Üniversitesinin Aydın 1. İdare Mahkemesi kararını Danıştay’a götürdüğünü, yürütmeyi durdurma kararı verilmesini talep ettiğini ancak yürütmeyi durdurmanın reddedilmesinin kendilerini kararın onanacağı yönünde umutlandırdığını söyledi. Özdemir, kararın üniversite idaresinin keyfi ve soyut uygulamalarına karşı alındığını ve idarenin kararında kamu yararı aranması gerektiğini belirtti.

Bundan sonra ne olacak?

İki önemli karar, üniversitelerin aldıkları ücretlerle öğrencilerin eğitim hayatlarını zorlaştırırken keyfi davrandıklarını, farklı gerekçelerle benzer uygulamalar gittiklerini ortaya koydu.

Öğrenciler mahkeme kararlarını arkadaşlarına duyurmaya çalışırken, Danıştay’dan çıkacak kararı da merakla bekliyorlar. Danıştay yerel mahkemelerin kararlarını onarsa, yüksek harçlar ve kayıt ücretleri yüzünden eğitim hayatlarını sürdürmekte zorlanan yüz binlerce öğrenci kayıt ücreti adı altında alınan paraların geri ödenmesini talep edebilecek. Üniversitelerin kayıt ücreti tahsis etmesinin hukuk dışılığı yüksek yargı tarafından da karara bağlanmış olacak.