KÖY ENSTİTÜLERİ...

Köy Enstitüleri Eğitimci Yetiştiriyordu

İzmir'de yaşayan okul arkadaşım meslektaşım Veli Yılmaz aramıştı. Ben de kendisini aradım. Halk TV'de Görkemli Hatıralar programında köy enstitülerinin işlendiğini söyledi. “Halını hatırını da sorayım dedim” dedi. Bir süre hal hatır ettikten sonra programı izledim.

Halk TV'de Serhan Askerin Görkemli Hatıralar programı Düziçi Köy Enstitüsünden canlı olarak yayınlandı. Mustafa Özarslan ve ekibi programın müzik konuğuydu ve arada bir türkülerimizi seslendirdiler. Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği Başkanı Prof. Dr Kemal Kocabaş ve bazı konuşmacılar ile köy enstitülüler programda görüşlerini dile getirdiler.

Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan itibaren özellikle kırsal alanda yaşayan altın yaşamının iyileştirilmesi amacını taşıyan çalışmalar yaptı. Eğitim alanında gerçekleştirilen en önemli çalışma da özellikle ilköğretim öğretmeni yetiştirmek olmuştur. Yüzde sekseni kırsal alanda yaşayan ülke nüfusunun neredeyse yüzde doksanı okuma yazma bilmiyordu. Bu açığı kapatmak amacıyla önce eğitmen kursları daha sonra Köy enstitüleri 17 Nisan 1940 tarihi ve 3803 sayılı yasayla tamamen Türkiye'ye özgü bir proje olarak açıldı. 28 Aralık 1938 tarihinden itibaren milli eğitim bakanlığını üstlenen Hasan Ali Yücel projeyi bizzat yürüttü.

Kurulan köy enstitüleri ile ülkenin ilkokul öğretmeni gereksiniminin karşılanmasının yanında halkın aydınlatılması, çağdaş ve modern bir yaşama sahip olması amaçlandı. Ülkemizin daha iyi yaşanır bir duruma getirilmesi çabalarında önemli bir yeri olan köy enstitüleri demiryollarına yakın yerlerde öğrencilerin geliş gidişlerini kolaylaştırmak ve elde edilen ürünleri pazara kente ulaştırmada kolaylık sağlamak amacıyla yapıldı.

Tarıma elverişli alanlar olmasına özen gösterilerek 15000 dönüm tarla tarıma uygun duruma getirildi

750000 Fidan dikildi. 1200 dönüm bağı oluşturuldu. Okulların binaları öğrenciler tarafından kendi olanakları kullanılarak okul dayanışmaları yapılarak yapıldı. 12 okula santral kurularak elektrik hizmetleri elektrik enerjisi sağlandı. Ve daha çok pek çok çalışma gerçekleştirildi (1940 1946).

Dünyanın bazı ülkeleri köy enstitülerini örnek alarak uygularken ülkemizdeki siyasetçiler cahil siyasete dayalı olarak kapatılmasını sağladı.

 Neden Kapatıldı?

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Amerika Birleşik Devletleri dünyanın pek çok ülkesine askeri ve siyasi anlaşmalarla kendisine bağlı kılmayı amaçlayan bir siyaset gütmeye başladı. Top ve tüfek ile savaşın yerini soğuk savaş aldı. Siyasi ve ticari anlaşmalar ile 1946'dan itibaren ülkemizde bu yörüngeye girdi. CHP içinde özellikle çiftçiyi topraklandırma yasasına karşı çıkan milletvekillerinin ayrılarak yer aldığı Demokrat Parti 1946 yılında kuruldu ve 1950 yılında iktidara geldi. 27 Ocak 1954’te çıkarılan yasa ile köy enstitüleri kapatıldı.

Köy enstitülerinin kapatılmasını en iyi biçimde DP ve AP milletvekilliği yapan Kinyas Kartal açıklar.

“Bu köylerdeki halk bana tapar. Ne işi varsa bana sorar. Evlenecek, boşanacak, askere gidecek, mahkemesi nesi varsa gelir bana danışırdı. Ama Köy Enstitüleri açıldıktan sonra 5 köyüme köy enstitüsü mezunu geldi ve bu köylerden artık kimse bana gelip danışmamaya başladı. Ben düşündüm 200 köyümün hepsine köy enstitüsü mezunu gelirse benim ağalığım ne olur, sıfıra düşer!

Böyleyse benim harekete geçmem gerekir dedim ve doğudaki bütün ağalara telefon ettim onları topladım. Bir de batıdan buldum Eskişehir’den Emin Sazak. Sonra Menderes’le pazarlığa gittik (yıl 1950 seçimlerin olacağı zaman), dedik ki;

“Köy enstitülerini kapatırsan şu gördüğün doğudaki tüm toprak ağaları ve batıdan Emin Sazak’ın oyları sana. Kapatmazsan oy yok” ve Menderes de 1950’de iktidara gelir gelmez köy enstitülerinin temelini sarsmaya başladı.

Köy enstitüleri, eğitimci yetiştiriyordu. Aradan geçen 81 yıl sonra cahil toplum oluşturma gayretinde olan siyasilerin eğitim konusundaki gerici çabalarına karşın köy enstitüleri, oldukça tartışılan bir konu olarak eğitim tarihimizde önemli yerini koruyacak.

Ad/Bulunduğu İl                     Kuruluş Tarihi 1946'ya Kadar Çalışan Müdürleri

Akçadağ/Malatya                    1940    Şinasi Tamer, Şerif Tekben

Akpınar-Lâdik/ Samsun          1940    Nurettin Biriz, Enver Kartekin

Aksu/Antalya                          1940    Talat Ersoy, Halil Öztürk

Arifiye/Sakarya                       1940    Süleyman Edip Balkır

Beşikdüzü/Trabzon                 1940    Hürrem Arman, Osman Ülküman

Cılavuz/Kars                           1940    Halit Ağanoğlu

Çifteler/Eskişehir                    1939    Remzi Özyürek, M. Rauf İnan, Osman Ülkümen

Dicle/Diyarbakır                     1944    Nazif Evren

Düziçi/Adana                          1940    Lütfi Dağlar

Erciş/Van                                1948    İbrahim Oymak

Gölköy/Kastamonu                 1939    Ali Doğan Toran

Gönen/Isparta                        1940    Ömer Uzgil

Hasanoğlan/Ankara                1941    Lütfi Engin, Hürrem Arman, M. Rauf İnan

İvriz/Konya                             1941    Recep Gürel, İ. Safa Güner

Kepirtepe/ Kırklareli               1939    Nejat İdil, İhsan Kalabay

Kızılçullu/İzmir                       1939    Emin Soysal, Hamdi Akman, Talat Ersoy

Ortaklar/Aydın                        1944    Hayri Çakaloz

Pamukpınar/Sivas                  1941    Şinasi Tamer, Hüseyin Civanoğlu

Pazarören/Kayseri                  1940    Sabri Kolçak, Şevket Gedikoğlu

Pulur/Erzurum                         1942    Ahmet Korkut, Aydın Arıkök

Savaştepe/Balıkesir                1940    Sıtkı Akkay

FOTOĞRAF: Akçadağ Köy Enstitüsü, Yangın Sonrası

Ankara, 17 Nisan 2021 Cumartesi