METROPOLİTEN ANKARA 2025 MAKROFORMU ve KENT MERKEZİ (7)

III. ANKARA MERKEZİ İŞ ALANLARI’NIN METROPOLİTEN KENT BÜTÜNÜ GELİŞİMİ İÇİNDEKİ YERİNİN GELİŞME SÜREÇLERİ VE MAKRO PLANLARA GÖRE İRDELENMESİ

III.1. 1990 ANKARA METROPOLİTEN ALAN NAZIM PLANI’NDA MİA’YA İLİŞKİN KARARLAR

Ankara Metropoliten Alan Nazım Plan Bürosu tarafından hazırlanan “1990 Ankara Metropoliten Alanı Nazım Planı” (1/50 000 ölçekli); 3 600 000 nüfuslu bir metropoliten kent öngörmüştür. Bu plana göre kentin ağırlıklı olarak “BATI KORİDORU”nda gelişmesi önerilmiş, kentin 825-1100 rakımları arasında, kuzeye ve güneye doğru yükselen sekiler ve platoların çevrelediği çanaktan dışarıya “Koridorlar” halinde açılması amaçlanmıştır.

Bu olan temel kararları ile tutarlı olarak Ankara Merkezi iş Alanları’ nın 1990’ lara doğru bugünkü yerleşmenin batısında yarışma alanı olarak “Kazıkiçi Bostanlarına” doğru gelişmesi ve bu bölgenin yenilenerek yeni bir iş merkezi oluşması öngörülmüştür.

Kentin batı koridorundaki gelişmesi İstanbul Yolu ve Eskişehir Yolu Aksları boyunca hızla devam etmektedir. Bu koridor üzerinde büyük toplu konut ve yeni yerleşim alanları (Çayyolu, Konutkent, MESA Koru Sitesi, Beysukent vb.) inşa halindedir. Aynı zamanda plan kararları ile önerilen sanayi ve küçük sanatlar gibi iş yerlerinin gelişimi de sürmektedir. Ancak, 1990 planının kabullerine göre Batı Koridoru’ nda gerçekleşmekte olan iş yerleri ve konut alanları bu gelişmelerin çoğunlukla alt orta ve sınırlı düzeyde orta sınıflara yönelmesi söz konusudur. Gelişme eğilimleri ve Batı Koridoru’ nda yer seçen konut ve iş alanları 1990 plan kararlarını doğrulamaktadır. Ancak, kentin Batı Koridorunda alt ve alt-orta gelir gruplarının dışında diğer üst gelirliler (orta ve sınırlı ölçüde üst gelirliler) yer seçmediğinden, kentin bu günkü yapısında da var olan kuzey ve güneyi arasındaki sosyal kesiklikler pekişerek devam edecektir. Bu durumda Ulus’ tan batıya uzanan yeni merkez gelişiminin dinamiği de yavaşlayacaktır[1].

1990 Nazım Plan’ nın politikası, mevcut ve yeni alt merkezlerin güçlendirilmesini, günlük alış-verişin metropoliten merkezin dışına kaydırılmasını ve ana merkezin yönetsel, kültürel ve olağanüstü ticaret etkinliklerinde uzmanlaşmasını öngörmektedir.

Halen yürürlükte olan planın incelenmesi halinde; metropoliten kent merkezi iş alanlarının üçüncü boyutta gelişebileceği ve yörenin %100 düzeyinde artan bir kullanım kapasitesine sahip olabileceği gözlenmektedir. 1970 yılında 2.186.500m2 olan inşaat alanı bu planın uygulanması halinde 2.080.000m2 düzeyinde bir artış gösterebilir.

Bu artışa bağımlı olarak yöredeki iş gücünün, ayrıca merkezi kullanmak zorunda olan nüfusun iki katına ulaşabileceği gerçeği, Nazım Plan Bürosu’ nun gelişmeyi denetleyici kararlar almasına neden olmuştur.

Merkezin aşırı yüklenmesine ve tıkanmasına yol açabilecek olan her türlü plansız gelişmeyi önlemek amacıyla, ANPB’ nun Nazım Plan’ a ve uygulamaya yansıttığı önemli PLANLAMA POLİTİKALARI şunlardır:

a. Perakende ticaret hizmetlerinin kentsel alan ölçeğinde yeniden düzenlenmesi ve dağılımlarının dengelenmesi;

Bu politika, 1990 yılı projeksiyonlarında, gıda ürünleri satışlarının %35’ inin metropoliten merkezde (MİA’ da), %65’ inin alt merkezlerde; dayanıklı tüketim maddeleri alış-verişinin %60’ ının metropoliten merkezde (MİA’ da) ve %40’ ının alt merkezlerde yapılmasını ön görmektedir.

Bu varsayıma göre, 1970’ de 500.000m2 olan toplam perakende ticaret alanına 1.683.000m2

ek alan ayırılması gerekmektedir. Planlanan gelişmeyi sağlamak amacıyla söz konusu alanın %40’ ı ana merkezde, %60’ ı ise alt merkezlerde hizmete açılacaktır.

b. Depolama, toptan ticaret ve küçük üretim etkinliklerinin merkezdeki gelişimlerinin sınırlandırılması ve yörede yerleşmesi zorunlu olmayan etkinliklerin çevreye yönelmesi için girişimde bulunulması;

c. Ulus Tarihi Kent Merkezi’ nin güçlendirilerek, Kazıkiçi Bostanları alanında MİA gelişmesinin sağlanması;

d. Yeni kent merkezinin de Maltepe yönünde gelişmesinin sağlanması ve 20 ha büyüklüğünde bir alanın gelişme bölgesi olarak belirlenmesi;

e. Kamusal yönetim etkinliklerinin gelişimi için gerekli olan ve “Bakanlıklar Sitesi” yakınında yer alan yaklaşık 65 ha büyüklüğündeki bir alanın Başbakanlık, DPT ve diğer bakanlıklar ve bağlı kuruluşları ile halkla ilişkileri yüksek yönetim işlevlerine ayrılması;

f. Gençlik Parkı’ nın güneyinde, Atatürk Bulvarı ile demiryolu aksı arasında kalan ve büyük bir bölümü kamu elinde olan yaklaşık 35 ha büyüklüğündeki bir alanın kültür etkinliklerine ayrılması ve yörede bir kültür merkezinin geliştirilmesi politikalarıdır[2].

ANPB yukarıda değinilen politikalardan da anlaşılacağı üzere, merkezin aşırı yüklenmesini ve tıkanmasını önlemek amacıyla arındırılmasını ve bazı etkinlikler için merkez dışında yeni yerleşme alanları oluşturulmasını öngören sağlıklı bir planlama yaklaşımı geliştirmiştir.

III. 2. 2015 ANKARA METROPOLİTEN ALAN PLAN ŞEMASI’ NDA

MİA’ YA İLİŞKİN KARARLAR VE 2025 İÇİN BAZI ÖNGÖRÜLER

Ankara Metropoliten Kenti’ nin 2000’ li yıllara uzanacak gelişmesini yönlendirmek üzere, 1986 yılında ABŞB’ ce ODTÜ Çalışma Grubuna hazırlatılan “Makro form Çalışması” ndan yararlanılarak MİA Planlaması için bir çerçeve oluşturmak mümkündür. 2015 yılında 5 milyonluk bir nüfusa ulaşacağı tahmin edilen Ankara’ nın bugünkü makro formunu oluşturan süreçler aşağıda özetlenmiştir:

a. Ankara’ nın makro formu yoğun ve yağ lekesi biçiminde bir büyüme sonucu oluşmuştur,

b. Hava kirliliği, mevcut çanak içindeki yoğunlaşma sonucu tehlikeli boyutlara varmıştır,

c. Keenest çevrede servis ve altyapı yetersizlikleri vardır,

d. İçme suyu ve altyapı hizmetlerinde topografik yapıya da bağlı olarak işletme maliyetleri çok artmıştır,

e. Kamu kuruluşları kent saçağında desantralize olma eğilimdedir. Sonuçta kent merkezinde merkezi/yerel karar ve yönetim işlevlerinin kalacağı anlaşılmaktadır,

f. Sanayinin dağılım desenine bakıldığında, aslında merkeze bağımlılık gösteren küçük sanayi organize olarak kent saçağına gitmekte, orta ve büyük sanayi keza dışa açılan yol kenarlarında veya organize sanayi bölgelerinde toplanma eğilimi göstermektedir,

g. Toplu konut politikası, büyük ölçekli konut girişimlerini ve kooperatifleri kent saçağında yer seçmeye teşvik etmektedir,

h. Özel araba sahipliliği, 1985’ te 2000 kişiye 38 araba ile bu sayı 2015’ te 135’ e, sabah zirvesinde otomobilli yolculukların toplam içindeki payı %15’ ten % 30’ a yükseleceği tahmin edilmiştir. Dolayısı ile yüksek gelirli grubun kent saçağında yer seçmesi hızlanacak ve banliyöleşme başlayacaktır,

i. Kentin kompakt bir leke halinde çevresel olarak büyümesi alt yapının en önemli unsurlarından olan su sağlanması ve işletilmesinde büyük maliyetler ve güçlükler yaratmaktadır. Dolayısı ile metropoliten yerleşme düzeninin DESANTRALİZE olması, her bir yerleşme biriminin alt yapı gereksiniminin ayrı ayrı karşılanması maliyetleri düşürecektir. Bu husus desantralizasyonu özendirici çok önemli bir etken olacaktır,

j. Ankara’ da toprak mülkiyetinin dağılımı ve arsa fiyatlarının oluşumu incelendiğinde, Ankara kent lekesinin özellikle batıya doğru kamu mülkiyetindeki topraklarla geniş bir şekilde sarıldığı görülmektedir. Dolayısıyla kent lekesi ve dışındaki halkada toprakların değeri hızla artmaktadır. Bu da yeni yer seçimlerinde desantralizasyonu özendirmektedir.

Ankara’ nın günümüze kadar gelişme süreçlerinden çıkarılan sonuç, Ankara’ da “DESANTRALİZASYON EĞİLİMİ” olduğu ve bunun olabilirliğinin güçlü olduğu yönündedir[3]. 1990 Nazım Planı ile getirilen kararlar ve bunun uygulamaları da kentin desantrilizasyonu yönünde önemli adımlar atıldığını kanıtlamaktadır.2015 Ankara METROPOLİTEN Alan Plan Şeması’ nda Merkezi İş Alanları için 1990 Nazım Plan Kararları benzer şekilde kabul edilmiştir.

Merkez dinamiğinin kent formuyla uyumlu hale getirilmesi amacıyla bu plan şemasında iki önemli gelişme yer almaktadır. Bunlarda birincisi; Ankara’ nı desantralizasyonunun kentin her yönündeki gelişmelerle sağlanarak var olan merkeze 1990 Nazım Planı’ na göre daha merkezi bir konum kazandırmak; ikincisi ise; Ulus’ ta merkezin canlandırılarak Batı Koridoru’ na yönelmesi için çok yönlü bir kentsel koruma-yenileme yaklaşımının benimsenmesidir. Ulus’ un yeni kültürel/ticari merkez olarak canlandırılması, prestijli bir iş alanının geliştirilmesi amacıyla çeşitli “Kamu/özel Proje Paketleri” tanımlanmıştır.

2015 yılı için hazırlanan Makro form önerisi; yapısal planda Ankara Metropoliten makro formu’ nun oluşumunu, dolayısı ile merkez gelişimini de etkileyecek olan “Kuzey Çevre Yolu (57km)”, “Batı Çevre Yolu (69km)”, “Güney ve Güney-Doğu Çevre Yolu (46km)” projeleri halen uygulanmaktadır.

Ankara Metropoliten Alanının oluşturacağı yolculuk işlevlerini karşılamak ve benimsenen desantrilizasyonun gerçekleşmesini sağlamak için, merkezden çevreye uzanan ışınsal yol ağının zenginleştirilmesi amacıyla ikinci bir ışınsal yol ağı önerilmiştir.

Merkez dinamiğinin metropoliten kent formu ile tutarlı hale gelmesi için; 2025’ lere uzanan desantralizasyon planında iki önemli gelişmenin yönlendirilmesi, ABŞB’ ce güçlü olarak desteklenmesi gerekmektedir.

a. Ankara’ nın desantralizasyonu sadece batıda değil, kentin her yönündeki gelişmelerle sağlanmalıdır. Böyle bir gelişme politikası var olan merkeze 1990 Nazım Planı’ na göre daha merkezi bir konum kazandıracaktır.

b. Ulus’ taki ana kent merkezinin canlandırılarak batı koridoruna yönelmesi için çok yönlü bir kentsel yenileme yaklaşımı benimsenmelidir. Bu konuda çeşitli aşamadaki projelerin birbirleri ile makro ilişkilerinin kurulması ve zamanlaması büyük önem kazanmış durumdadır.

[1] UTKM, Proje Yarışması, I. Ödül Plan Raporu

[2] BADEMLİ, R. , “Ankara Merkezi İş Alanının Gelişimi”, Ankara 1985’ ten 2015’ e, Ajans İletim, Ank. s. 154, 162, 1987. , ABŞB, İmar Dairesi Bşk. , “Ulus Tarihi Kent Merkezi Çevre Düzenleme Yarışması”, Ank. , s. 25, 34. , 1986

[3] ABŞB, UTKM Proje Yarışması I. Ödül Raporu