Montrö Sözleşmesi

BOĞAZLAR KONUSU

1-Osmanlı Devleti 1453 yılında İstanbul’un fethini takiben Karadeniz çevresini kendi hakimiyetine almıştı. Karadeniz çevresinin tamamen fethedilmesiyle İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerinde tek taraflı egemenlik hakkını kullanmaya başlamış oldu. Boğazların tek taraflı egemenliğini Osmanlı Devleti XIX. yüzyıl başlarına kadar devam ettirmiştir.

2- Osmanlı Devleti, Venedik’e (1454), Fransa'ya (1536), İngiltere'ye (1579) ve Hollanda'ya (1598) farklı tarihlerde bu kapitülasyonlar ile çeşitli imtiyazlar vermiştir. Avrupa devletlerine verilen bu imtiyazlar, Osmanlı Devleti'nin yabancı devletlere verdiği tek taraflı bir uygulamadır. Verilen bu imtiyazlar yine Osmanlı Devleti'nin kendi uhdesinde olduğu için "kapalılık ilkesi"ne gölge düşürmemiştir.

3-1770 ilkbaharında büyük bir Rus donanması, Kont Orlov'un kumandasında Akdeniz'e gelerek, Ege denizine doğru ilerlemeye başladı. Rus donanmasının Akdeniz'e gelişi tamamıyla İngiltere hükümetinin tasvibi ve hatta yardımıyla olmuştu. İngiltere bu sıralarda Rusya'yı destekliyor ve Rusların Osmanlı Devletine karşı kazanacağı bir zaferden menfaat bekliyordu. Bu gaye ile Karadeniz'den güneye inemeyen Rus donanması, Baltık denizinden hareketle İngiltere'nin yardımıyla Akdeniz'e ulaştı. İngiltere ve Rusya'nın bu yardımlaşmasının istihbaratını almış olan Fransa, akabinde Babıali'yi gerekli tedbirleri alması için uyardı

Bunun üzerine İstanbul'da yapılan tartışmalardan sonra gerekli tedbirler düşünülmeye başlanmıştı. Fakat bunun yanında böyle bir harekete pek ihtimal vermeyenler bile çıkmıştı. Bu tarihlerde bazı devlet adamları Rusların Baltık'tan Akdeniz'e donanma göndermesinin zor olduğu görüşündeydiler.

Rusların bu harekatının asıl amacı, Çanakkale Boğazının kapatılarak bazı adaların işgali ve Mora'da başlayan isyanın Selanik'e kadar genişletilmesi idi. Rusların bu harekatı Osmanlı kuvvetleri tarafından püskürtüldü. Fakat 7 Temmuz 1770 günü Rus savaş gemileri Çeşme körfezinde Osmanlı donanmasını ani bir baskınla yaktılar  Artık Ege denizinde bir Osmanlı donanması kalmadığından, Rusların Çanakkale Boğazını zorlayıp İstanbul'a dahi hücum etmeleri mümkündü. Fakat Osmanlı ordusunda bulunan Baron de Tott tarafından Çanakkale Boğazının süratle tahkim edilmesi üzerine, Rus savaş gemileri Boğazı zorlamaya cesaret edemediler.

Akabinde Ruslarla yapılan,1774 tarihli Küçük Kaynarca Antlaşmasının 11. Maddesi ile Rusya'nın kazancı -daha önce Fransa, İngiltere ve Hollanda'ya verilmiş olduğu gibi- sadece ticaret gemilerini geçirme hakkıydı. Boğazların ve Karadeniz'in kapalılığı ilkesi, bu tarihten itibaren de varlığını korumakta devam etmiştir Rus savaş gemilerinin Karadeniz'den Akdeniz'e çıkmasını  Osmanlı Devleti kesin kes ret etti.

4- Osmanlı-İngiliz savaşı sonucu 5,ocak,1809’da İngiltere ile Kale-i Sultaniye (Çanakkale) Antlaşması ile bu dönem  Osmanlı’nın tek taraflı egemenliği son bulmuştur. 1809 Kale-i Sultaniye Antlaşmasıyla Boğazlardan geçiş ikili antlaşmalarla düzenlenmeye başlamıştır. 1841 Londra Boğazlar sözleşmesi ile de boğazlar uluslararası himaye dönemine girmiştir.

5-1920 Tarihli Sevr Antlaşması ise şöyle hükümler taşıyordu:

1- Boğazlar ve Marmara Denizi tüm devletlerin ticaret ve savaş gemileriyle sivil ve askeri uçaklarına açık olacaktı.

2- Boğazların yönetimi Türkiye’nin üye olmayacağı bir Boğazlar komisyonuna devredilecekti.

3- Bu komisyonun bir sancağı, bütçesi, örgütü özel polis gücü olacaktı.

4- Boğazlar bölgeleri silahsızlandırılacaktı.

Yani..Boğazlar bölgesi Türkiye’nin elinden çıkıyor, fiilen bir İngiliz, Fransız ve İtalyan özerk bölgesi oluyordu.

6- 1923 tarihli Ek Lozan Boğazlar Sözleşmesi” imzalandı.

Buna göre...

- Boğazların yönetimi başkanı Türk olan bir Boğazlar Komisyonu’na bırakıldı.

- Önceki Boğazlar Komisyonu’na verilen geniş yetkiler kaldırıldı.

- Barış ve savaş durumunda ticaret gemileri için geçiş serbestliği kabul edildi.

- Karadeniz’e kıyısı olmayan savaş gemilerine tonaj, adet ve kalabilecekleri süre sınırı konuldu.

- Savaş sırasında Türkiye, Boğazları kapatabilecekti.

- Boğazların her iki kıyısında Türkiye’nin 20 km uzaktan geçen çizgiye kadar asker bulundurması yasaklandı.

7-1936 tarihli İngiltere, Fransa, Yunanistan, Japonya, Avustralya, Yugoslavya, Romanya Sovyetler Birliği ve Türkiye’nin imzaladığı Montrö Sözleşmesi’yle bu 20 km’lik sınır tümüyle kaldırıldı.

Askerimizle Boğazların güvenliğini yeniden üstlendik. 86 yıldır yürürlükte olan bu sözleşmeye göre Karadenizde kıyısı olmayan ülkelerin savaş gemilerinin boğazlardan geçişi ve kalışı,Türkiye Cumhuriyetinin izniyle 21 gündür..