Sumela Manastırı

Kültür&Tarih üzerine araştırma. 27-28-29-30- 2009. Kasım tarihleri arasında yaptığım araştırmalar doğrultusunda Sumela manastırının geçmiş tarihiyle birlikte Blog okuyucularımızın bilgilerine sunulmuştur.

Trabzon’un Maçka ilçesinin Altındere sınırları içerisinde, Altındere vadisine hakim Karadağ’ın eteklerinde sarp bir kayalık üzerine kurulmuş olan Sumela Manastırı, halk arasında ‘’ Meryem Ana’’adı ile anılır. Vadiden yaklaşık 300 metre yükseklikte bulunan yapı, bu konumuyla manastırların şehir dışında, ormanlarda, mağara ve su kenarlarında kurulma geleneğini sürdürmüştür. Meryem Ana adına kurulan manastırın ‘’Sumela’’ adını ‘’siyah’’ anlamına gelen’’melas’’sözcüğünden aldığı söylenmektedir. Bu ismin manastırın kurulduğu koyu renkli Karadağlardan geldiği düşünülmekte ise de, Sumela kelimesi buradaki Meryem tasvirinin siyah rengine bağlanabilmektedir.

Rivayete göre; Bizans İmparatoru 1. Teheodosius zamanında (375-395) Atina’dan gelen Barnabas ve Sophranios isimli iki rahip tarafından kurulmuş olan manastır, 6, yüzyılda İmparator Justinianus’un manastırın onarılarak genişletilmesini istemesi üzerine Generallarınden Belisarios tarafından tamir edilmiştir. Sumela Manastırı’nın şimdiki durumuyla varlığını 13, yüzyıldan itibaren sürdürdüğü bilinmektedir. 1204 tarihinde kurulan Trabzon Komnenosları Presliği’den 111 Alexios’un oğlu 111 Manuel ve sonraki presler döneminde de Sumela yeni fermanlarla zenginleştirilmiştir. Doğu Karadeniz kıyılarının Türk egemenliğine girmesini takiben Osmanlı Padışahları pek çok manastırda olduğu gibi Sumela’nın da haklarını korumuşlar, bazı imtiyazlar vermişlerdir. Sumela Manastırı’nın 18. yüzyıldan birçok bölümü yenilenmiş, bazı duvarlar fresklerle süslenmiştir. 19. yüzyılda büyük binaların ilave edilmesiyle manastır muhteşem bir görünüm kazanmış. Bu dönemde son şeklini alan manastır pek çok yabancı seyyahın ziyaret ettiği, yazılarına konu edilen bir yer haline gelmiştir.

Trabzon’un 1916- 1918 yılları arasında Rus işgali sırasında manastıra el konulmuş , 1923’den sonra tamamıyla boşaltılmıştır. Sumela manastırı’nın başlıca bölümleri:

Ana kaya kilisesi, birkaç şapel, mutfak, öğrenci odaları, misafirhane, kütüphane kutsal ayazma’dır. Bu yapılar topluluğu oldukça geniş bir alan üzerine inşa edilmiştir.

Manastırın girişinde su getirdiği anlaşılan büyük su kemeri yamaca yaslanmış durumdadır. Çok gözlü olan bu kemerin bugün büyük bölümü yıkılmıştır.

Dar uzun bir merdivenle manastırın ana girişine ulaşılmaktadır. Giriş kapısının yanında muhafız odaları bulunmaktadır. Buradan bir merdivenle iç avluya inilmektedir. Solda, manastırın esasını teşkil eden ve kilise haline getirilen mağaranın önünde çeşitli manastır binaları bulunmaktadır. Sağ tarafta kütüphane yer almaktadır.

Yine sağda yamacın ön yüzünü kaplayan büyük balkonlu bölüm keşiş odaları ve misafir odaları olarak kullanılmıştır ve 1860 yılına tarihlenmektedir. Avlunun etrafındaki binalarda odalardaki dolapları, hücreleri, ocakları ile Türk sanatının etkileri de görülmektedir. Manastırın ana ünitesini meydana getiren kaya kilisesinin ona bitişik şapelin iç ve dış duvarları fresklerle donatılmıştır. Kaya kilisesinin içinde avluya bakan duvarda 111. Alexios dönemine ait fresklerin varlığı tespit edilmiştir. Şapeldeki fersler ise 18, yüzyılın başlarına tarihlenmektedir. Üç ayrı devirde yapılan üç tabaka görülmektedir. En alt tabakanın fersleri daha üstün niteliktedir. Sumela Manastırı’ında yer yer sökülerek alınmış olan ve oldukça harap görünüm taşıyan fersklerde işlenen başlıca konular incil’den alınmış sahneler, Hz İsa ve Meryem Ana’nın hayatı ile ilgili tasvirlerdir. Fethiye Sarallar.