Tarih ve mekan

Ne kadar okursak okuyalım, neyi nasıl yorumlarsak yorumlayalım, tarih mekanla anlamlı hale geliyor. Mekan bazen geçmişe hüzünlü bir yolculuk yapma olanağı sunarken, bazen de devasa yapılarıyla inşa edildiği dönemde korku, bugünden bakıldığında hayret ve şaşkınlık uyandıran bir havaya bürünebiliyor. Taşın ve toprağın kendine özgü bir dili var çünkü. Biraz yakınına eğilseniz, o taşı oraya yerleştirenin, onun üzerine düşmüş terini, göz yaşını görebilir; öfkesini, hüznünü hissedebilirsiniz belki. 

Tanrı kral firavunun, Mısır toplumu üzerindeki gücü ve etkinliğinin en önemli göstergesidir piramitler. Firavunun ölümsüzlüğünü ve onun dışındaki hayatın gelip geçiciliğini resmeder. Gerçekten de bugün hala yaşamıyorlar mı aramızda? Piramidin yapımı sırasında ter dökenlerden hangisi biliniyor? 

Ortaçağda feodalizmin ve tüm kurumlarının ürkütücülüğünü anlamak için, o dönemde inşa edilen şatoları ve katedralleri incelemek gerek. Çünkü mimari bir süre sonra gücün anlatımı haline dönüşüyor ve o gücün karşısındaki insanların ne kadar zavallı ve çaresiz olduğunun. Aslında kendilerine ait olan o yapıları inşa edebilme gücünün, nasıl kendilerine tersten göründüğü, kendileri dışındaki kişilerde ve kurumlarda yansıdığı ve onlara nasıl ezici bir biçimde hükmettiğinin göstergesinin toplamı gibi dururlar karşımızda bu yapılar. Sıradan insanların mütevazi konutlarıysa, güçsüzlüğün ve sefaletin bir anlatımı gibidir. 

Topkapı Sarayı ile Dolmabahçe Sarayı karşılaştırması, Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselişindeki tevazu ve işlevsellik ile düşüşündeki şaşayı ve lüksün anlatımı olduğu gibi yönetimin hayatı algılayışındaki değişen persfektifinin de bire bir simgesi gibidir. Bir yerde ibadet yerlerinin her yerde inşa edilmesi insanların bu dünya ve öbür dünyaya bakışları ve tercihleri arasında bir fikir verir bizlere. 

Sözün kısası çok büyük bir mimari birikimin göz kamaştırıcı güzelliği hayatı ve toplumun derinlemesine incelenmesinde işlevsel bir rol üstleniyor ve tarihçiye, sosyoloğa çok önemli doneler sağlıyor. İnsanlık mirasının kan ve gözyaşıyla geçmişini gözlerimiz önüne seriyor. Dün iliklerine kadar korkutucu olan geçmişin, bugün sempatik görünmesini sağlıyor.