tematestus - öküz

Kapımızdaki  bütün hayvanları severdik, öküzlerimizin yeri başkaydı. Bir çift öküzümüz vardı, fiziken birbirlerinden farklı –olur mu demeyin-, karakterleri farklı.

Bir gün, amcaoğlu ile öküz arabasına yük ettiğimiz buğdayı çekiyoruz. Karasu Çayını geçtik, Hatıkın Çape’sine (Hatık’ın Yokuşu)  geldik. Çape oldukça dik, yer çamur, mazının sesi ortalığı yırtıyor.           Dobak öküz dizlerinin üzerine çöktü, Sakar öküz  yükleniyor boyunduruğa..Iııh  araba çakıldı kaldı. Amcaoğlu, bir yandan söverek  övendirenin arka tarafıyla Dobak öküzün kıçına bir vurdu.. Övenidire kırıldı. Dobak öküz tınmadı bile hala çökük .. Amcaoğlu nerden bulduysa bilek kalınlığında bir odunla geldi. Kaldırdııı... Dobak öküz ayaklandı, asıldı boyunduruğa. “Öküzün uyanığı olur mu, aha bu öyle namussuz.!” dedi.

‘Öküz Bilgisi’ diyebileceğimiz, kültürümüzün önemli bir sahası daeriyip yok olmaya başladı. At bilgisi, ekincilik, harmancılık, değirmene gitme, tandır başı -yarenlik bilgisi, aşıklık geleneği, çocuk oyun ve oyuncakları, şifalı bitkiler, bazı yemeklerimiz, misafir ağırlama ve bunun gibi birçok konuda hassasiyetlerimiz azaldıkça, o konuların çevresinde oluşan bilgi hazinemiz de birbir kaybolmakta..

 Gönlümüz, bunlardan öküzle ilgili olanlarının kaybolmasına elvermediğinden, hatırlayabildiklerimizi, bilemediklerimizi bazı hafızaları yoklayaraktematestus’umuzun teması nı  “öküz” seçtim.

Soru 1- Öküzün Türk Sosyal Hayatındaki önemli konumuna en güzel örnek, Kurtuluş Savaşında cepheye erzak ve mühimmat sevk edilmesini anlatan;  “Durdu birdenbire Kocabaş, ova bayır durdu/ Nazar mı değdi göklerden, ne?/Dah etti, yok. Dahha dedi, gitmez /Ta gerilerden başka kağnılar yetişti geçti gacır gucur/ Nasıl dururdu Mustafa Kemal'in kağnısı./ Kahroldu Elifçik, düşünceden düşünceden /Aman Kocabaş, ayağını öpeyim Kocabaş/ Vur beni, öldür beni, koma yollarda beni /Geçer götürür ana, çocuk, mermisini askerciğin/ Koma yollarda beni, kulun köpeğin olayım/Bak hele üzerinden ses seda uzaklaşır/Düşerim gerilere, iyceden iyceden”  şiirinin, şairini hatırladınız mı?

a- Fazıl Hüsnü Dağlarca  b-Faruk Nafiz Çamlibel  c-Bedri Rahmi Eyuboğlu  d-Behçet Kemal Çağlar

Soru 2- Kültürümüzde içinde öküzün geçmediği  efsane, destan, hikaye, masal, şiir, türkü, mani,          fıkra ve hatta bilmece neredeyse yok..                                                                                                                İşte size, kime ait olduğunu bilmenizi istediğim bir dörtlük, “ Öküzün damını alçak yapın / Yaş koman altını yapın /Koşumdan koşuma gözlerin öpün / İreçberler hoşça tutun öküzü.”

a-Kaygusuz Abdal       b- Pir Sultan Abdal     c- Şeyh Edebali     d- Yunus Emre

Soru 3- Öküzün diğer hayvanlarca kıskanılan bir hayvan olduğunu biliyor muydunuz?                             Biri şöyle demiş,” “Benim de ayağıma nal çakılsa, dünyayı sırtımda taşırdım!"                                           Sizce bu kıskanç hayvan hangisi olabilir?

a- Kaplumbağa       b- Zürafa        c- Deve        d-Fil

Soru 4- Cinsel hayatları ellerinden alınmış, ömür boyu en ağır işlerde çalıştırılmak üzere ‘köle ‘ damgası yemiş,  etleri sert diye hakir görülmüş, süt vermediği için en kötü yemlere layık görülmüş, itilmiş kakılmış, dövülmüş, atılmış.. Daha saymayayım, bu acınası emekçi hayvanın da biraz saygı.

Boğanın boğayla güreştirildiği bir festivali soralım, neresi?

a- Trabzon Hamsi Festivali                  b-Artvin Kafkasör  Boğa Güreşleri Festivali                                        c- AntalyaAltın Portakal Festivali     d-Kütahya Çini Festivali

Soru 5- Bir sinek, koca bir öküzü öldürebilir mi? Öldürür. Isırdığı hayvanın sakinliğinden eser kalmaz, yoruluncaya, bazen çatlatıncaya kadar oradan oraya koşturur. Ülkemizde çeşitlişekillerde telafuzedilen, büyükbaş hayvanların ağzına, burnuna, kıçına kısacası nemli yerlerine yapışan,          çok pis ısıran, kan emen gri  renkli bir sineğin adını soracağım...  

a- Böğelek        b- Çökelek       c- Dedelek        d-Kepenek

 Soru 6-Bu toprakların insanı, gücünden ekmek yediği öküzünü, kağnısını böyle kutsayıp sevmiştir ki, öküzünün başına   ‘maşallah’  mavi bocuk takan, muska yazdıranlar bile vardır.Binlerce yıl  ötesinden  taa  Hitit’lerden onun heykelini dikerek ebedileştirmiş. Kırşehir’imizin en değerli tarih hazinesi olan bu heykelin adınedir?                                                                                                                                                a- Öküz başı heykeli     b- Öküz taşı heykeli     c- Öküz gözü heykeli     d-Öküz kuyruğu heykeli

Soru 7-  İri ve kara yapısından dolayı öküz gözüne benzeyen üzüm ve bu üzümden yapılan, "Ehline sevaptır, na’ehle haram" dedirten şarap markasını soralım.                                                                               a- Çal karası      b-Horoz karası      c-Öküz gözü        d- Kalecik karası

Soru 8- Osmanlı  sadrazamlarının, günümüzdeki karşılığı Başbakan.  Bu denli yüksek mevkileri olduğu halde kendilerine halk tarafından hiç çekinmeden en ağır lakaplar takılmıştı. Örneğin; Daltaban Mustafa Paşa, Cenaze Hasan Paşa,  Kabakulak İbrahim Paşa, Tiryaki Mehmet Paşa,  Semiz Ali Paşa, Deli Hüseyin Paşa, Cenaze Hasan Paşa...  

Babası öküz nalbantlığı yaptığından bu adı aldığı, sert mizaçlı, torpile, kayıntıya tümden karşı olduğu, kendisinden iltimas isteyenlere duyarsız davrandığı yazılıp-çizilen, yurdun birçok köşesinde adı ile anılan eserler bırakan bu paşa kimdir?                                 

  a- Kavanoz Ahmet Paşa     b- Hadım Ali Paşa     c- Öküz Mehmet Paşa    d- Enişte Hasan Paşa

Soru  9- Ben okumadım, sadece önsözü ilgimi çekti. Şunlar yazıyor;  “Öküz boğanın burulmuşu yani hadım edilmişidir. Zihni burulan yani, hadım edilen öküzlerde vardır. Nejat Turhan, dramatik bir insanlık durumunu öküzler üzerinden anlatırken, beyni iğdiş edilmişlerin ve insani imkanları hadımlaştırılmışların, bize nasıl bir dünya sunduklarını da gösteriyor.  Öküzleşmeye karşı duran, kalemini bir kılıç gibi kullanan, putkıran, ilkeli ve acımasız bir boğanın aforizması.  'Ne gülüyorsun, anlattığım senin hikayen!'Kitabın adını soralım?                                

a- Develer Kitabı       b-İnekler Kitabı      c- Eşekler Kitabı      d- Öküzler Kitabı      

Soru 10- Sıkılmadınız di mi ?  tematestus’umuzun son sorusu geliyor; “ Yüz daha versen yüz daha uman yüzler bilirim / Yokuşlara kardeş olan düzler bilirim / Dünya öküzün üstünde derler bilmem ama / Dünyanın üstünde nice öküzler bilirim.!”  Dizeleri,  sizce hangi şairimize aittir?

a- Neyzen Tevfik     b-Necip Fazıl Kısakürek      c- Ahmet Haşim       d-Metin Erdem

Cevaplar:   1-a, 2-b, 3-c, 4-b, 5-a, 6-b, 7-c, 8-c, 9-d, 10-b