Türkiye'de engelli gerçeği: özel ve kamu sektöründe engelli istihdamı

Toplumun önemli bir bölümünü engelli vatandaşlar oluşturmaktadır. Hayat standardı, yaşam biçimi ne olursa olsun; aslında her birey birer engelli adayıdır.

Ama bu gerçeğe rağmen ülkemizde engellilerin varlığı, neredeyse yok hükmünde kabul edilmiştir. Toplumsal yaşamın her kesimi, onlar için sayısız zorluklarla çevrilidir. Gerek iş yaşamları, gerekse sosyal hayatlarında birtakım güçlükler; âdeta yıkılması güç bir tabu misali engellilerin karşısında set oluşturmaktadır. Karşılaştıkları bu güçlükler, onların topluma adapte olmalarını ve sosyal hayata karışmalarını iyice zorlaştırmaktadır. Ve karşılaşılan bu durum, giderilemeyen sorunlar; engellileri, toplumda kendi dünyalarında yalnız bireyler haline getirmeye yeter de artar bile.

Her yılın 10 ile 16 Mayıs tarihleri arası, Birleşmiş Milletler'e üye 156 ülkede DÜNYA ENGELLİLER HAFTASI olarak kutlanmaktadır. Yine 1992 yılından bu yana Birleşmiş Milletler tarafından her yılın 3 Aralık tarihi; DÜNYA ENGELLİLER GÜNÜ olarak kabul edilmiştir. Ve ülkemizde çeşitli sağlık sorunlarından muzdarip 8.5 milyon engelli vatandaşımız bulunmaktadır. Türkiye nüfusundaki bu rakam ve engellilerin toplumda karşılaştıkları sorunlar göz önüne alındığında; aslında bu tarihler ülkemiz için birer farkındalık oluşturmaktadır.

Ülkemizdeki engelli nüfusunun önemli bir bölümünü, bedensel engelliler oluşturmaktadır. Ve toplumda karşılaşılan sorunlarda aslan payı onlara kalmaktadır. En bilineni AVM'lerde, eğlence merkezlerinde, toplu taşıma araçlarında engelliler için ayrılan bölümlerin, genellikle ihtiyaç sahibi olmayan kişiler tarafından işgâl ediliyor olmasıdır. Toplumumuzda bireye karşı duyarsızlıklar sürekli ayıplama ile geçiştirildiğinden, yasa mercileri tarafından yaptırımları uygulanmadığından; engellilere yönelik hak ihlâlleri de doğal olarak görmezden geliniyor.

Engellilerin kendilerini toplumun bir parçası olarak görmeleri ve yaşamlarını kendi başlarına idame ettirebilmeleri, her şeyden önce nitelikleri ve şartlarına uygun işlerde, pozisyonlarda çalışabilmelerine bağlıdır. Devletin, özel firmalara engelli vatandaşların istihdamı hususunda teşvik ve direktifleri bulunmaktadır. Yine devlet kurumları, kendi bünyelerinde engellileri istihdam ederek, onların iş hayatına katılmalarına destek olmaktadır.

Ama engelli vatandaşlar, toplumsal yaşamlarında mâruz kaldıkları güçlüklerin belki de daha zorlarıyla iş hayatlarında karşılaşabiliyorlar. Çalıştıkları firmalarda yaşadıkları sorunlar, kimi zaman engellileri hayatlarından bile bezdirebiliyor. İşverenler ile engelli çalışanları arasında sorunlar yaşanabiliyor. Bu sorunlar bazı durumlarda içinden çıkılması güç boyutlara bile erişebiliyor. Durum böyle olunca da, pek çok firma ceza yemek pahasına yasal engelli kontenjanını doldurmayıp, engelli personel çalıştırmayabiliyor. Yasal zorunluluktan ötürü istihdam edilen engellilerin pek çoğu da, firmalarda nitelikleri ve görev tanımlarının çok dışında olan işleri yapmaya mecbur bırakılabiliyor, sağlıksız ortam koşullarında angarya işlere mahkûm edilebiliyorlar. 

Engelliler de bu toplumun bir parçası, onları görmezden gelmeyelim. Sonuçta hepimiz birer engelli adayıyız. İhtiyaç sahiplerine sosyal ortamlarda elimizden geldiğince yardımcı olalım. Görmezden geldiğimiz engeller, gün gelir bizi de hayattan koparabilir.

*İş dünyasında engellilere yönelik hem fazlasıyla korumacı hem de tereddütlü bir algı oluşsa bile; yine de yaşama sevinci ve ülke ekonomisine değer katma azmini kaybetmemiş onbinlerce engelli vatandaşımız, özel ve kamu sektöründe çalışma yaşamlarını sürdürmektedir.