Yeni yılda eğitime dair eski sorunlar…

Yeni bir yılla birlikte ülkemizde yeni tartışmalar, yeni beklentiler, yeni düzenlemeler, umutlar bir kez daha yenilenmiş oluyor. Bu süreçte seçimler sonrası yeni anayasa, yeni rejim tartışmalar, başkanlık sistemine geçiş tartışmaları ve terör olayları özellikle eğitimle ilgili temel sorunların tartışılmasını gölgede bırakmış gibi görünüyor.

Eğitime dair uzun bir aradan sonra yazı yazmak birikmiş sorunların da kısa kısa ele alınmasına neden oldu. Aslında her paragrafta ele kısaca ele alınan konu ayrı bir yazının, tartışmanın konusu olacak derinlikte.

Eğitim sistemi denilince başlıca aktör olarak Milli Eğitim Bakanlığı akla geliyor. Ülkemizin yönetim yapılanması bunu bir anlamda zorunlu kılıyor. Ülkemizin yönetim yapılanması çerçevesinde başkanlık sistemi de ciddi bir şekilde tartışılması gerekiyor. Başkanlık sistemi ile birlikte ve onunla bağlantılı ülkemizdeki yönetim kültürüne yönelik dile getirilmesi gereken birçok konu doğrudan doğruya eğitimi de ilgilendiriyor

Milli Eğitim Bakanlığının eğitim sistemi içindeki can alıcı konumu eğitim sorunlarının da çözümünde bakanlığı can alıcı noktaya oturtuyor.

Milli Eğitim Bakanlığının üzerindeki görevlerin ve sorumlulukların belirlenmesi, bunların yerine getirilmesine ilişkin değerlendirmeler eğitim sisteminin sorunlarının da doğru bir şekilde anlaşılmasına yol açacaktır. Milli Eğitim Bakanlığının üzerine düşen görevlere yönelik değerlendirmeler yaparken yazılı belgelerde geçen görevlerle uygulamada yürütülen görevler arasında ayrım yapmak zorunluluğu var. Yazılı belgeler üzerinde sayılan görevlere bakarak sistemi değerlendirmek yanıltıcı olacaktır. Anayasa ve eğitimle ilgili temel yasal düzenlemeler üzerinde yapılacak inceleme bu konuda bir bilgi verebilir. Yazanla yaşanan arasındaki farkın nedenleri üzerinde durmak gerekiyor.

Bu yazıda milli eğitim bakanlığının görev ve sorumluluklarına ilişkin değerlendirmeler yapılmaya çalışılmaktadır. Bakanlığın görevlerine ilişkin sayılan hususlar dile getirildikten sonra gerçekliğe ilişkin yaşananlara örneklik teşkil edebilecek değerlendirmelere yer verilmektedir.

Eğitim sistemimizde kalite güvencesi olarak bakanlık kendisini görüyor ve gösteriyor ancak kaliteyi sağlamaya yönelik bakanlığın yaptığı somut bir uygulamadan söz edebilmek mümkün görünmüyor.

Bakanlığın eğitime dair yaptıklarına bakıldığında eğitime dair mevzuat düzenlemeleri yapmak şeklinde bir görevin olduğu açıkça görülmektedir. Bu alanda yaşanan sorunlar olarak mevzuat düzenlemeleri sürekli bir yap-boz durumuna gelmiş durumda, kalıcı bir mevzuat hükmünün varlığından söz edebilmek mümkün görünmüyor, sürekli yeni düzenlemeler yapılırken bu düzenlemelerin yeniden değiştirilmesine yönelik yeni düzenlemeler yapılıyor, mevzuat düzenleme süreci kısır bir döngüye dönüşmüş durumda. Bu durumun nedenlerine ilişkin önemli tartışmalar yapılmalı.

Taşrada uygulamada karşılaşılan sorunlara yönelik görüş belirtmek bir diğer görev ancak bu görevin yine bakanlık tarafından yapılmış olan mevzuattaki yanlış ve eksik düzenlemelerin bir sonucu olarak doğduğu söylenebilir.

Eğitim sisteminin her kademesine, alanına yönelik personel atamak bakanlığın insan kaynakları ile ilgili önemli bir görevi. Eğitim sisteminin ihtiyaç duyduğu insan gücünün istenen nitelik ve nicelikte gerektiği gibi sağlanabildiğini söylemek zor. Atanacak personel sayısını merkez bütçe dengeleri doğrultusunda ilgili kurumlarla işbirliği yapılmaya çalışılıyor ancak burada daha çok maliyenin aldığı kararlara evet demekten öteye gidilemiyor, bu süreçte eğitsel hedefler, endişelerden çok bütçe dengeleri daha fazla öne çıkıyor. Kurumların ihtiyaç duyduğu insan gücünün sistem içinde farklı görevleri yürüten kişiler tarafından adeta ikame edildiğini söylemek yanlış olmaz.

Müfredat uygulamaları ile ilgili düzenlemeler yapmak görevi bakanlığın doğrudan ilgi alanında yer alır. Müfredat uygulamaları konusunda da kalıcı bir çerçeve oluşturulabilmiş değil, geçmişle bu gün ve yarın arasında bir öngörü, bütünlük, birliktelik, uyum, süreklilik söz konusu değil.

Eğitimle ilgili ortaya çıkan yasal düzenlemelere uygun bir yapılanmayı oluşturmak için bürokratik alt yapı oluşturmak. Bürokratik yapının oluşturulması yasal düzenlemelerin uygulamasında karşılaşılan sorunlarla benzerlikler taşımaktadır.

Uygulama bilgilerine ilişkin istatistikleri toplamak, derlemek, değerlendirmek, raporlamak, yayınlamak. Bakanlığın başarıyla uyguladığı en başta gelen görevlerinden birincisi bu denebilir. Ancak istatistiki verilerin ortaya koyduğu durum ile gerçeklik ne kadar uyuşuyor tartışılır

Ortaya çıkan yeni uygulamaların sisteme dahil edilmesine yönelik çalışmalar yapmak. AR-GE olarak tanımlanabilecek bu işlev/görevin oldukça gelişi güzel, sınırlı ve plansız olduğu söylense yanlış olmaz, şimdiye kadar somut bir uygulama örneğini göstermek zor. Avrupa birliği, dünyadaki uygulamalar zaman zaman esen rüzgara göre pencerenin önünde bir görünüp bir kayboluyor dense yanlış olmaz.

Her kademedeki okulları açmak, yönetmek, desteklemek, değerlendirmek yasal bir görev olarak bakanlığa verilmiştir. Son yıllarda okul açma konusunda önemli gelişmelerin olduğunu kabul etmek gerekiyor ancak açılan okulların yönetilmesini yönetici atama/görevlendirmeden daha ileri düzeyde yapılıyor olarak kabul edebilmek için cevaplanması gereken önemli miktarda soru işaretleri var gibi görünüyor. Destek boyutu bir kısım okul türleri için söz konusu iken bir kısım okullar için söz konusu değil denebilir. Özellikle ortaöğretim düzeyi bu konuda aslan payına sahip iken temel eğitim düzeyi adeta üvey evlat muamelesi görüyor. Değerlendirme boyutu ise cümlenin sonunda da yer aldığı gibi sistemde de en sonda geliyor. Eğitimde değerlendirme adına yapılan faaliyet gösterebilmek oldukça zor.

Eğitim öğretim faaliyetlerinin yürütülmesinde personelin ihtiyaç duyduğu desteği sağlamak. Öğretmenler başta olmak üzere yönetim personeli arasında çalıştıkları kurumlar, kurumların kademeleri, bulundukları çevre şartları, branşlar bazında önemli farklılıklar, haksızlıklar, adaletsizlikler söz konusu, ne yazık ki eğitim sendikalarının bu konularda fazla bir endişe taşıdığını söylemek de zor görünüyor. Personel özlük hakları sisteminde önemli sorunlar, eksiklikler var. Yönetici-öğretmen, yardımcı personel, müfettiş, merkez ve taşra çalışanı gibi kademeler arasında bir denge yok. Personelin eğitim düzeyi, kıdem, liyakat, yetişme süreci ve bir çok yönden düzensizlikler, dengesizlikler ve adaletsizlikler söz konusu. Milli Eğitim Bakanlığı adı ve çalışma alanı eğitim olmasına rağmen diğer çalışma alanlarına göre eğitimin en az değer gördüğü alan denilse yanlış olmaz.   

Müfredatla ilgili kaynak kitaplar, ders araç gereci hazırlama görevi bakanlığın bir diğer görevi olarak sayılmaktadır. Ücretsiz kitap dağıtımı bir yönüyle bu alandaki görevin yapıldığı iddiasına kanıt olarak gösterilebilir ancak hazırlanan kitapların kullanışlılığı, eğitsel ilkelere uygunluğu, içerik yönüyle yeterliliği konusunda önemli eksikliklerin varlığından söz edilebilir.

Eğitim sisteminde yürütülen işlevlere yönelik denetim faaliyetlerini yürütmek. Denetim sistemi önemli sorunlarla adeta boğuşuyor. Sistemde var gibi görünen denetim iğreti bir şekilde monte edilmiş bir durumda, kimin ne yaptığı, ne yapacağı belirsiz, personel anlamında önemli eksiklikler söz konusu, personel arasında yetişme sistemi konusunda bir birlik söz konusu değil, adeta kırk parçalı kumaş görünümünde, sisteme etkisi yok denecek düzeyde, işleyiş rutin defter/dosya, yazı kontrolünden ve soruşturma dosyası hazırlamadan öteye gitmiyor.

Yasal düzenlemelerle getirilen yükümlülüklerin gereğini eğitim sisteminde yerine getirmek. Genel yönetim uygulamalarının sonucu olarak ortaya çıkan düzenleme zorunluluklarının gereğini eğitim alanında uygulamaya geçirmeye yönelik düzenlemeler yapılıyorsa da bu alandaki çalışmalar genel olarak kağıt üzerinde kalmaktan öteye gitmiyor. Stratejik plan kavramı mali mevzuatın gereği olarak eğitim sistemine dahil edilmiş kanayan bir yara durumunda, iş sağlığı ve güvenliği uygulamaları okulların nefesini kesecek düzeye gelmiş durumda, sigortalı personel çalıştırmaya yönelik iş kanunu ve sigorta mevzuatı uygulamaları, hukuki düzenlemelerin getirdiği dayatmalar, sendikal alandaki boşluklar, uluslararası anlaşma hükümleri ile uyumsuz yasal düzenlemeler bu alanda önemli sorunların varlığını gösteriyor.

Özel eğitim uygulamaları, taşımalı eğitim uygulamaları, yabancı öğrencilere yönelik düzenlemeler yapmak, riskli gruplara yönelik uygulamalar yapmak. Özel eğitim alanındaki kurumsal ve personel eksiği, taşımalı eğitimin gittikçe artan yükü, yabancıların nüfus içindeki yoğunluğuna dair yaşananlar bu alanlarda bakanlığın belirli sınırların dışına çıkamadığını gösteriyor.

Özel öğretim sisteminin geliştirilmesine yönelik uygulamaları hayata geçirme görevi. Ülkenin dünyadaki diğer ülkelere göre konumunu iyileştirmeye yönelik atılması gereken önemli adımların hala durduğu ve önemli sorunlarla boğuşulan sorunlu alanların bir diğeri de özel öğretim alanı.

Yükseköğrenim alanı ile ilgili düzenlemeler, uygulamalar, değerlendirmeler yapmak görevi. Ülkeleri çağın ileri toplumları arasına katmada önemli görev ifa etmesi gerektiği halde kendi kozasını dahi kıramamış bir yapıdaki yükseköğrenim uygulamalarına yönelik yapılacak önemli işler halen olduğu gibi duruyor.

Öğrencilerin barınması, desteklenmesi, geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak. Bu konularda eğitim bakanlığı dışında başka yeni kurumların, aktörlerin ortaya çıkmasının da bir nedeni ile çok başlılığın getirdiği karmaşadan söz edilebilir. Gençlik spor bakanlığı, aile ve sosyal politikalar bakanlığı, diyanet işleri başkanlığı bu aktörler arasında sayılabilir.

Eğitim sistemi içinde alttan üste tüm kademelere yönelik programlar hazırlanması, politikalar geliştirilmesi, çalışmaların değerlendirilmesi. Eğitim sisteminde kafa karışıklığının en yoğun yaşandığı alanların başında gelen kademelendirme sistemi ne olacak sorusunun cevabını bilen birisinin olduğunu söylemek çok iddialı bir cümle olur. Bu alanla ilgili olarak okul öncesinden ilköğretime, ilkokul-ortaokul uygulamasından ortaöğretime, genel ve mesleki eğitimden teknik eğitime kadar baştanbaşa ne oluyor soruları dolaşıyor ve ne yazık ki cevabına dair kafalar net değil.

Bakanlığın görev alanlarına yönelik yaşanan sorunlara yönelik yapılan bu değerlendirmede çok mu haksız değerlendirmeler yapılıyor denebilir. Yani hiç mi iyi bir taraf yok sorusu sorulabilir. Elbette okullar her şeye rağmen devam ediyor, öğrenciler okula gidip geliyor bu da önemli bir şey denebilir ama bu konunun kalite ile ilgisi sorgulanacak olursa bu başka bir tartışma konusu olacaktır.

Ali Hikmet DEMİR

ahdemir35@gmail.com