Yerel Kalkınmada Mondragon İşçi Kooperatifleri

Günümüzde dünyanın birçok bölgesinde ağırlıklı olarak kırsal alanlarda ekonomik ve sosyal sorunlar her geçen gün artmakta, ülkeler bu sorunların çözümü için çareler aramaktadır. Benzer durum ülkemizde de yaygın olarak yaşanmakta, göçten zarar gören kırsal yanında göç alan ekonomisi tarıma dayalı şehirlerde karşılaştıkları bu güç durumdan kurtulmanın çaresini aramaktadırlar. Çünkü tarım politikaları sonucu kırsal da gelir düzeyi düşmüştür. Geçimini sağlayamayan ve artan nüfusa da iş imkânı sunamayan aileler şehre göçten başka çare bulamamışlardır. Kurtuluşu şehrin varoşlarında şartları kırsaldan da ağır alanlara göç etmişlerdir. Bu göç hareketi şehirler için sorun oluştursa da şehirlerinde gerekli istihdam alanı yaratamamaları sonucu göç bu defa şehirden şehre göç haline de dönüşmüştür.

Sınırlı şartlar ile şehirlerin altyapılarını iyileştirmeye ve göçün zararlı etkilerine karşı tedbirler almaya çalışan şehirlerin yöneticileri ve duyarlı insanları azalan nüfusları için çözüm aramaya başlamışlardır. Şehrin kalkınmasına ve ticari hayatın hareketlenmesine yönelik arayışlar içine girmişlerdir. Tabii günümüz ekonomi politikaları çerçevesinde yöredeki çiftçinin, esnafın ve ticaret erbabının gerekli sermaye birikimini sağlayamaması nedeniyle dışarıdan birilerinin yatırım yapması ön plana çıkmıştır. Bu amaçla yöresel teşviklerden şehirlerinin yararlanmaları ve yatırımcıların kendi yörelerine yatırım yapmaları en önemli beklenti halini almıştır.

Ülkemizde de tablo diğer ülkelerden farklı değildir. Çünkü globalleşme çerçevesinde izlenen serbest ekonomi politikaları ve acımasız rekabet ortamı buna hazırlıklı olmayan toplum kesimlerine ve yörelere büyük zarar vermiştir. Birde üstüne üstlük çağımızda sinsi ve her geçen gün dünyayı adı konmayan bir savaşa sürükleyen ekonomik kriz derinleşmektedir. Herşeyi satalım özelleştirelim diyen kamunun ya da kooperatiflerin ekonomik denge gücünü bir tarafa bırakan zihniyet bireysel zenginler yaratırken, toplumsal refahın artışı konusunda beklediği gelişmeyi elde edememiştir. Özel sektöre olan güven ile ne işsizlik ne de yoksullaşmanın çaresi bulunabilmiş, tersine işsizlik ve yoksulluk daha da artmaya başlamıştır.

İşsizlik ve yoksulluk günümüzde birkaç ülkenin sorunu olmaktan çıkmış Birleşmiş Milletlerin çare aradığı uluslar arası bir sorun olmuştur. BM çatısı altında politikacılar ve bilim adamları ve toplum önderleri sorunu nasıl çözmeliyiz sorusu sorulmaya ve çözümler aranmaya başlamıştır. Bu çalışmalar çerçevesinde kooperatiflerin başarı hikayeleri Birleşmiş Milletlerin gündeminde yer almış tartışılmış kooperatifler çarelerden biri olarak görülmüştür. Bu konuda dünyadaki farkındalığın artırılması için üye ülkelerden ortak bir çalışma içinde girilmesi öngörülmüştür. Bu plan çerçevesinde 2012 yılı da Uluslararası Kooperatifler Yılı olarak tüm dünyada kutlanmış ve bu hareket dünyanın kooperatifçiliği yeniden dikkate almasında bir başlangıç olmuştur.

Bu kapsamda dünyada ele alınan ve tartışılan kooperatif hareketlerinden biri de İspanya’nın Bask bölgesindeki Mondragon Kasabasındaki İşçi kooperatifleri olmuştur. Ülkemizde her ne kadar Bask Modeli olarak dile getirilmiş olsa da model bir kooperatiftir. Mondragon kooperatifleri ulaştığı ekonomik boyut olarak Mondragon Grup olarak dünya’ya yayılmış ve tanınmıştır.

Geçtiğimiz günlerde (6-7 Mayıs 2013) Avrupa Kooperatifler Birliği olarak kabul edilen Uluslarası Kooperatifler Birliği'nin ( ICA) kıta örgütü Cooperatives Europe’nin 2013 Genel Kurulu için İstanbul’a gelen Avrupalı kooperatif liderleri arasında İspanyol kooperatif liderleri vardı. Bunların arasında Mondragon Kooperatiflerinin de yöneticileri bulunmaktaydı. Genel Kurulun toplantı programı içinde yer alan Avrupa Kooperatiflerinin CEO’larının katıldığı yuvarlak masa toplantısının en çok soru sorulan ve deneyimlerini aktarması istenen kişileri arasında Mondragon kooperatiflerini yöneticileri idi.

Bizler için dikkati çeken bir ayrıntıda bu kooperatifin 2003 yılından beri bir şirketi aracılığı ile ülkemizde de bir yatırımının bulunması idi. Hiçbirimiz kooperatifçiliği konuşurken bu tür yabancı kooperatiflerin ülkemize kadar ulaşan yatırımlarını pek değerlendirmedik.

Mondragon İşçi kooperatifi nedir diye soracak olursanız. Model işçilerin girişimciliğini üstlendiği, yönetiminde etkin olduğu sanayi üretimine yönelik bir kooperatiftir. Yöresel ekonomik gücün sağlanması için yerel sanayinin kurularak geliştirilmesine ve yörede istihdam imkânlarının artırılarak işsizliğin önlenmesine hizmet eden bir modeldir. Yatırıma ilgi gösterilmeyen alanlarda işçilerin katılımı ile ortaya çıkan bir sanayileşme hareketidir. Büyük sanayi yatırımlarının da işçiler tarafından kurulup yönetileceğini ortaya koyan ortak işçilerin patron haline geldiği bir uygulamadır. Bask modeli olarak ülkemizde de güneydoğu bölgesinde çözüm için ortaya konulan model gerçekte üretim ve ekonomik gücü ile ülkemizin birçok yöresinde yetenekli insanlarımız için bir iş yaratma ve yöresel kalkınmada öncü olacak bir modeldir. Model İngiltere ve Amerika başta olmak üzere birçok ülkede kullanılmaya başlamıştır. Ancak model gelişmiş ülkeler ve yörelerden çok geri kalmış yörelerin ihtiyaç duyduğu ekonomik sorunlardan çıkış aracıdır. 

Mondragon Kooperatifleri İspanya'nın kuzeyinde Bask Bölgesindeki kamu hizmetlerinden yoksun, işsizliğin yüksek olduğu Mondragon kasabasında ekonomik sorunlarını çözmek amacıyla 1941 yılında din adamı Don Jose Maria Arizmendi’nin öncülük ettiği çalışmalar sonucu ortaya çıkmıştır. Arizmendi, yöredeki gençlerin meslek edinmeleri amacıyla ve vasıflı bir iş gücü halene gelmeleri için yörede mesleki eğitime öncülük etmiş ve bu konuda halkın desteğini de almıştır. 1943 yılında Mondragon Eskola Politeknikoa olan, bir politeknik okul kurmuş ve yöre gençlerinin mesleki eğitimi için önemli bir adım atmıştır. Bu okuldan mezun olan ve daha sonra mühendislik eğitim alan 5 genç ile 1956 yılında Mondragon İşçi Üretim Kooperatifini kurmuştur. Kooperatif 24 ortak işçi ile bugünkü adıyla Fagor Electrodomesticos adını taşıyan Ulgor kooperatifini kurmuşlardır.

Başlangıçta sadece ocak ve soba üretmişler, daha sonra gaz sobaları ve bütangaz sobası üretimine geçmişlerdir. Ulgor kooperatifinin ardından diğer işçi kooperatifleri kurulmuştur. Arizmendi 3 yıl sonra yeni kurulan kooperatifleri teknik ve finans yönüyle desteklemek amacıyla  teknik destek ve kredi bürosu olan bugün Bask bölgesinde 180 şubesi bulunan Caja Laboral Popular’in (CLP) kurulmasına öncülük etmiştir.

1960'lı yıllardan itibaren endüstriyel işçi kooperatiflerinin sayısı artmaya başlamıştır. Kooperatifler teknik eğitim gören gençleri uygulama alanları olmuştur. Artan istihdam alanlarının etkisi ile işçi kooperatifleri ile birlikte yörede tarım, tüketim ve konut kooperatifleri kurulmaya, kooperatiflere ait eğitim kurumları, bankalar açılmaya başlanmış. ve sosyal sigorta kuruluşu açılmaya başlamıştır. Yörede ekonomik hayat canlanmaya ve refah düzeyi artmaya başlamıştır.   

1970’lı yıllarda Mondragon kooperatiflerine ait teknik destek ve kredi bürosu olan Caja Laboral Popular’in (CLP) desteği ile kendi nam ve hesabına çalışan Mondragon Kooperatifleri ortağı işçiler İspanya İş yasasına göre Lagun Aro adıyla sağlık ve sosyal güvenliği kapsayan bir sosyal sigorta kurumu kurmuşlardır. Böylece sosyal güvenlik sorunlarına da çözüm getirmişlerdir. Mondragon kooperatifleri ayni zamanda çalışan bir işçi olan ortakları ve yöneticileri ile insana ve çevreye duyarlı gönüllü, katılımcı bir politika izlemişlerdir.

Mondragon kooperatifleri bağımsız olarak çalışan üç büyük grup altında örgütlenmiştir. Bunlar; Finansal, Endüstriyel ve Dağıtım Grubudur. Finansal Grup bankacılık, sigortacılık ve kiralama şirketi gibi altı ayrı şirkete sahiptir. Bunlar: Bankacılıkta Caja Laboral, Soyal Sigortada Lagun Aro, Tüketim mallarının finansmanında Aro,  sigortacılıkta Seguros lagun, Yaşam sigortasında Lagun Aro Vida, Finansal kiralamada Aro Leasing’dir. Endüstriyel Grup 70 sanayi kuruluşundan oluşur. Otomotiv alanından, mutfak eşyalarına, elektronikten, ağaç işlerine spor ve eğlence malzemelerine kadar her alanda üretim ve pazarlama kuruluşları bulunmaktadır. Ayrıca mühendislik ve danışmanlık hizmetleri de verilmektedir. Dağıtım Grubu ise, dağıtım işini yapmakta toptan perakende küçük ve büyük ölçekli işletmelerin dağıtım işini üstlenmekte, her türlü gıda ürünü temin etmekte ve pazarlanmaktadır.

Mondragon kooperatif şirketlerinin yarattığı bazıları dünya çapında olan ticari markalar ise;- Caja Laboral Financial, Capreci Industrial, Donobat Industrial, Eroski Distribution, Irizar Industrial, Lagun Aro Financial, Orbea Industrial, Orkli Industrial, Orona Industrial, Urssa Industrial ve ülkemizde de yatırımı bulunan Fagor Industrial,

Bu kuruluşlar bankacılık, ev eşyaları aksamı üretimi, makine araçları, perakende dağıtım, yolcu otobüsü üretiminde, sigortalık alanında, spor ve eğlence araçları yapımında, ev eşyaları aksamı üretiminde, kaldıraç sistemleri üretimin de, yapı ve bakım onarım alanında ve mutfak eşyaları yapımında faaliyet göstermektedirler. Ayrıca bu kuruluşlarla ortak çalışan eğitim merkezleri, okullar, araştırma ve geliştirme merkezleri de vardır. Özetle Mondragon Kooperatiflerinin yönetici ve ortağı olan çalışanları bir başarı hikâyesi yaratmışlardır. 21 Yüzyıl kooperatifçilik hareketinin en önemli örneklerinden biri haline gelmişlerdir.

Bu yazıyı okuduğunuzda bir an ülkemizdeki bazı başarı hikâyelerini dikkate almadan canım bu model ülkemizde çalışmaz diyeceksiniz. Böylesi büyük bir çalışmanın ortaya koyulamayacağını düşüneceksiniz.

Ama bilin ki ahlaki değerleri yüksek kendinden çok yöresini ve insanlarını düşünen bireyler bir araya geldiklerinde başarı o kadar da uzak değildir. Herşeyi devletten beklemek, ya da bir yatırımcının yöremize yatırım yapmasını beklemek bir tarafa bırakılmalıdır. Mondragon kadar olmasa da benzer hizmetleri ortaya koyan emeğini üretime çeviren küçük çaplı başarılı işçi kooperatiflerinin ülkemizde de mevcut olduğu bilinmelidir. Yöreler geri kalmışlık, işsizlik karşısında şehirlerini yeniden ticari hareketliliğe kavuşturmak için birlik ve beraberliğe inanan üreten ve emeğini ortaya koyan insanları ile harekete geçmelidirler. Mesleki birikime sahip insanlar için böylesi bir modeli ortaya koymak ve işletmek hiçte zor değildir. İlgili kurum ve kuruluşlar böylesi bir modelin ülkemizde uygulamasına da olumlu yaklaşmaktadırlar. Mondragon benzeri işçi kooperatifleri için girişimcileri destekleyici ve yol gösterici çabalar içindedirler.  

Mondragon kasabasının insanları kurdukları kooperatifleri ile birlikte çalıştılar. Bugün %85’i ortağı olan 85.000 çalışanı ve eğitim merkezlerinde ve okullarındaki 9000 öğrencisi ile yörenin ekonomik ve sosyal hayatının öncüsü oldular. Kaynakları sınırlı ve kimsenin yatırım bile yapmak istemediği bir kasaba kooperatiflerine ait şirketleri ile sorunlarını çözdüler, bir de ülke ekonomisinin itici gücü haline geldiler. Dünyanın başarılı büyük girişimleri arasına girdiler

Siz ve şehriniz de böylesi bir başarı hikâyesi yazabilirsiniz. Kurulacak bir işçi kooperatifi ile ülke ve dünya çapında bir ekonomik girişimin temelini atabilirsiniz. Yeter ki güvenilir, temiz düşünceli, inançlı, alın terine ve topluma saygılı paylaşımcı ve özverili emekçi insanlarla yola çıkın.

http://www.mondragon-corporation.com/

http://www.mondragon-corporation.com/LinkClick.aspx?fileticket=AwJz02959iE%3d&tabid=1121

http://www.habitat.org.tr/calisma/79-isemekdunyasi/202-mondragon-isci-uretim-kooperatifleri.html

http://haber.gazetevatan.com/0/19130/2/ekonomi