ABD'de Çiftçi Örgütleri

Ülkemizde çiftçi örgütlenmesini anlatırken genellikle 40 yılı aşan süredir kapısında tam üye olmak için beklediğimiz AB ülkelerini örnek veririz. Bazen de dünyanın lider ülkesi büyük topraklara sahip, zengin çiftçilerin yaşadığı ABD’deki örgütlerden söz ederiz. Sayısı günden güne artan, parçalı ve zayıf yapıları nedeniyle bir türlü istediğimiz ölçüde gelişemeyen örgütlerimiz için çözüm ararız. Örgütlenmemiz tabandan kaynaklanmıyorsa ya devletten bir ayrıcalık bekleriz ya da üyeliğin mecburi olmasını isteriz.

İşte bu arayış içinde örgütümüze dünya literatüründe bir yer bulma çabasına gireriz. Bakın dünyada da böyle diyerek bize el uzatılmasını, bir türlü örgüt içine alamadığımız üreticileri kendimize bağlamanın yöntemini ararız. Tabii bu arada kavram karışıklıkları içinde tartışmalara gireriz. Eğer güçlü bir konumda isek bizim dediğimiz doğru gibi söyleriz. Ama en üzücü tarafı bu konuda yazan ve haber yapan insanlardan bazılarının dahi bu kavramları ve bilgileri bilerek veya bilmeyerek karıştırarak değerlendirmeleridir.

Konuyu takip ediyorsanız, yıllarca örgütlenmenin pratiğini yaşıyorsanız, elden geldiğince uyarırsınız, bazen çaresizliğinize üzülürsünüz. Nitekim bu konularda kendimce katkıda bulunmak, ABD gibi gelişmiş bir ülkede örgütlenme yaklaşımını ortaya koymak, en büyük kapitalist ve lider ülke konumunda olan ABD’deki çiftçi örgütleri hakkında bir nebze bilgi verebilmek amacıyla bu yazıyı kaleme aldım.  

ABD 306.7 milyon nüfusa sahip 50 eyaletten oluşan, her eyalette gerek hukuk, gerekse vergi ve örgütlenme yapıları farklı olan federal yapıya sahip büyük bir devlettir. Çiftçilerin hemen hemen tamamı üretici örgütlerine üye yada ortaktırlar. Toprak büyüklüğü 9 milyon kilometrekaredir. Bugün ABD’de 2 milyon tarımsal işletme vardır. Bitkisel üretimde ortalama işletme büyüklüğü küçük işletmelerde 1810 dekardır. Büyük baş süt işletmelerinde küçük aile işletmelerinin hâkim olduğu eyaletlerde 100 baş civarında iken sanayi tipi üretim yapan eyaletlerdeki işletmelerde 1100 baş hayvanın üstündedir. Bu sayı bazı eyaletlerde 3600 ün üstündedir. Besi de ise bu sayı ortalama 3800 olmak ile birlikte bu sayı 20.000 başa kadar ulaşmaktadır. Ülkede yılda elde edilen tarımsal üretim değeri 227 milyar dolardır.

Kuzey Amerika kıtasında ABD’nin bulunduğu bölgede 18. Yüzyılda 13 koloni bir araya gelerek yeni devletin temelini oluşturdular. Başta İngiltere olmak üzere dünyanın çeşitli ülkelerinden göçmenleri kabul ederek günden güne büyüdüler. Başlangıçtaki İngiliz egemenliği nedeniyle koloniler ingilizlere vergi veriyordu. Koloni yönetimlerine İngiliz Birleşik krallığı tarafından üst düzey yönetici atanıyordu. İngiliz hukuku uygulanıyordu. İngilizlere ödenen yüksek vergiler nedeniyle oluşan tepki sonucu 4 Temmuz 1776 yılında George Washington ve Thomas Jefferson’ın kaleme aldığı bağımsızlık bildirgesi yayınlandı. Bağımsızlık savaşı başladı, ingilizler yenildi. 1783 yılında Paris antlaşması ile 13 koloniden oluşan içişlerinde serbest eyaletlerden oluşan Amerika Birleşik Devletleri kuruldu. Anayasa’da kabul edildi. Seçimle başa gelen bir başkandan oluşan yeni bir devlet tarih sahnesine çıktı. Güney eyaletleri tarımda gelişirken kuzey eyaletleri sanayi ve ticarette ön plana çıktı. Tarım, sanayi ve ticaretteki hızlı gelişme eyaletler arası çıkar çatışmaları 1861-1865 yıllarında kuzey güney arasında iç savaş yaşandı. ABD 20 yüzyılın başlarında meydana gelen 1. Dünya savaşında etkin rol oynadı. 2. Dünya savaşında da süper güç haline geldi.

Ülkedeki farklı ırk ve kültürden gelen koloniler ülkede her eyalette farklı yapılarda örgütler kurmaya başlandılar. Çiftçi örgütleri ilk olarak 1785 yılında Philedelpia’da ortaya çıktı. Örgütlenen çiftçiler ilk ortak eylemlerini 1794’de viski kaçakçılığı nedeniyle hububatta uygulanan vergilere karşı gösterdiler. ABD’de ilk tarım derneği 1811’de Berkshire’de açıldı.1850 yılında çiftçiler peynir yapımı ve yün ve tütün pazarlaması konusunda kooperatifler kurulmaya başlandı. 1852 yılında ülke genelinde Birleşik devletler tarım dernekleri kurulmaya başladı ve sayıları 941’e ulaştı. 1867 yılında Ulusal Çiftçi Örgütleri kuruldu. 1871’de bu birlikler kooperatifler kurarak tesisler kurmaya başladılar. 1873-76 döneminde çiftçi hareketi ülke genelinde büyüdü. 1874-80 arasında çiftçi birlikleri hareketleri başladı.  1880-96 da çiftçi örgütleri baskı grupları haline geldi.  

Üreticilerin genel menfaatleri için örgütlenmiş ülkenin en eski ve büyük kuruluşları National Grangers, Farm Bureu ve National Farmer Union’dur. Ülkenin en eski örgütü toprak sahiplerinin tren yolu çevrelerinde 1870’lı yıllarda kurduğu ulusal düzeyde yayılmış bir örgüttür. Özel imtiyaz veren yasaları bulunmaktadır. Masonluğun gizli ritüellerive sembollerini kabul etmiş bir örgüttür. Merkezi Washington’dur.  Farm Bureu 1911 yılında Newyork’da kurulmuş ülkenin en büyük kuruluşudur. 50 eyalette örgütlenmiş bir dernekler federasyonudur. Bir meslek kuruluşu özelliğini taşır. Ağırlıklı lobi faaliyeti yapar. Üyelerinin menfaatleri konusunda toplu pazarlıklar yapar, indirimler ve avantajlar sağlar. National Farmer Unıon (Ulusal Çiftçiler Birliği) 32 eyalette örgütlenmiş 1902 yılında Teksas’da kurulmuş bir dernekler federasyonudur. Merkezi Denver Colorado’dur. Ağırlıklı aile işletmelerinden oluşur. Genetiği değiştirilmiş ürünlere ve Orta Amerika serbest ticaret anlaşmalarına karşı bir duruşu vardır. Bu yönü ile Farm Bureu’dan farklılık gösterir. Daha çok kırsaldaki üreticileri korur ve destekler.

Tarımsal Birlik ve derneklerin öncülüğünde pazarda yer almak, güçlenmek ve gelir düzeyini yükseltmek amacıyla 1920-1932’de Amerikan Kooperatif hareketi yaygınlaşmaya başladı.  1922’de kooperatifler ile ilgili genel bir yasal düzenleme yapıldı. 1929’da Çiftçi Kooperatifleri Ulusal Konseyi kuruldu. 1930 yılında kooperatif sayısı 11.950’ye ortak sayısı 3 milyona ulaştı. Bu yıllarda Amerika’da yaşanan ekonomik buhranda borçları nedeniyle çiftçiler ve örgütleri arazilerinin elden çıkması ve borçları nedeniyle satılması karşısında eylemlerle dolu yıllar yaşadı. 1950 yılında kooperatiflerin sayısı 10.051 ortak sayısı 7 milyona ulaştı. 1955 yılında Ulusal Çiftçiler Örgütü kuruldu. 1970 yılında kooperatif sayıları 7.994 ‘e ortak sayısı 6.2 milyona düştü. Ülkenin büyüklüğü, farklı etnik kökenden gelen koloni yasamı ve ulaşım ve haberleşme güçlükleri nedeniyle örgütsel yapılar başlangıçta çoğu ülkeye göre büyük ama ABD’ye göre çok parçalı bir özellik göstermiştir.

Ülkemizde bilenenlerin aksine kooperatiflerin en gelişmiş ülkelerin başında ABD gelmektedir. Hatta ABD’deki kooperatif kuruluşları bu yönde dünyadaki birçok ülkeye bilgi aktarmakta ve destek olmaktadır. Bugün dünyaya örnek gösterilen Güney Kore Kooperatifleri başta olmak üzere birçok ülkedeki kooperatif hareketinin oluşumunda Amerikan kooperatifçilerinin payı vardır. Ülkede toplam 48.000 kooperatif vardır. Bu kooperatiflere ortak 120 milyon kişi yani 3 kişiden biri kooperatif ortağıdır. Tarımda ise 3.000 kooperatif ve 2 milyon üye vardır. Bu kooperatiflerde 300 bin kişi çalışmaktadır. Tarımsal amaçlı kooperatiflerin tarım ürünleri pazarındaki sütte % 70'in üzerinde iken diğer ürünlerde % 30’un üzerindedir. Yüksek sermayelere sahip olan tarım işletmeleri büyük şirketleri ve kooperatifleri ile güç birliği içinde faaliyet göstermektedirler.

Biz ülkemizde her şeyi satarak kurtulmanın planını yapsak da, Amerikan çiftçileri ülkede şekerpancarı kooperatifleri ile bağlı fabrikaları ile ülke şeker üretiminde üretimden tüketime kadar söz sahibidir. Süt ve et üretiminde de ayni güce sahiptirler. Kooperatiflere ait bankalar, sigorta şirketleri, pazarlama örgütleri ülke içindeki pazar dengelerinin sağlanmasında önemli roller üstlenmektedir. Günümüzde Amerikan Kooperatiflerinin ortaklarının güçlü sermaye yapılarına sahip olması, krizler karşısında daha güçlü ortaklıklar hale gelmesi nedeniyle bir sermaye şirketi gibi hareket etmeye yönelirken, ticari şirketlerde kooperatifleşmeye doğru eğilim göstermektedirler. Ülkemizde de tarım sektörü dışında taşımacılık kooperatiflerinde benzer eğilimler görülmektedir.

Ülkede küçük çiftçiler bulunmakla birlikte üretimde etkin yapı büyük işletmelerden oluşmaktadır. Büyük işletme sahipleri ayni zamanda bir iş adamıdır. Bu işletmeler bir ticari şirket gibi hareket etmektedirler. Bu yaklaşımı içinde de örgütlenmekte ve örgütlerini sahiplenmektedirler. Ülkede üreticiler mesleki örgütler olarak bir meslek odası gibi birlik ve dernek çatısı altında örgütlenmekte, ticaret amacıyla kooperatifler veya şirketler kurmaktadırlar. Tabii bizim İngilizce Union, Türkçesi Birlik dediğimiz yapılar bir kooperatif örgütlenmesi olmayıp bir meslek kuruluşu ya da bir dernek oluşumu olarak algılanmalıdır. Tarımsal birlik ve derneklerinin ağırlıklı ve öncelikli çalışma alanının güçlü lobi çalışmaları olduğu bilinmelidir. Amerikan siyaset ve örgütlenme tarihi içinde lobi çalışmaları tarihsel bir geçmişten gelen bir geleneğe sahip olduğu unutulmamalıdır.

Bugün ABD’de faaliyet gösteren birçok ürün bazında örgütler bulunmaktadır. Bu örgütlerden başlıcaları sığır, domuz, pamuk, soya, taze sebze ve deniz ürünleri üzerine kurulan örgütlerdir. Neredeyse her konuda bir örgüt vardır. Tabii örgütlerin en tanınmışları; Ulusal Süt Hayvanı ve Besi Derneği, Ulusal Süt Üreticileri Federasyonu, Ulusal Domuz yetiştiricileri Konseyi, Birleşmiş Yumurta Üreticileri, Ulusal Mısır Üreticileri Derneği, Amerikan Soya Derneği, Amerikan Pirinç Üreticileri Derneği, Amerikan Şeker Birliği, Amerikan Ulusal Pamuk Konseyi, Birleşik Taze Ürün Üretim Birliği, Ulusal Noel Ağacı Derneği, Mantar Konseyi, Kuzey Amerika Shedland Damızlık Koyun Yetiştiricileri Derneği, Amerikan Tiftik Konseyi gibi örgütlerdir. Bu örgütler yasalar çerçevesinde hükümetçe uygulanan bazı özel destek ve pazarlama programlarına katılarak üyelerine hizmet etmektedirler. Reklam, tanıtım, eğitim ve ürün geliştirme konularında destek almaktadırlar. Üyelerin bu programlara katılması serbesttir.

Tabii birde özel ilgi gruplarına yönelik örgütler vardır. Bunlar Organik Ticaret Derneği, Uluslar arası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu, Organik Tarım Geliştirme Derneği, doğal tarımı, geleneksel üretimi koruma, güvenilir çiftçilik, tarımsal teşvikler konusunda örgütler bulunmaktadır. Buhran dönemlerinde olduğu gibi bugünde üretici menfaatleri için mücadele vermektedirler. Ülkemizde tam olarak bilinmese de, Amerikan çiftçi örgütleri de diğer ülkelerdeki çiftçiler gibi çok uluslu şirketlere ve hipermarketlerle karşı üye ve ortaklarının hak ve menfaatlerini korumak için mücadele vermektedirler. Globalleşmenin getirdiği olumsuz etkilerine de tepki göstermektedirler.

ABD’deki örgütler arasında ülkemizde olduğu gibi kendini kurtarmak içinden devlet gücü ile zoraki üyelik ya da bir yetki alıp kolay yoldan örgütsel birlikteliği sağlama ile güç kazanma savaşı yoktur. Aksine bir dayanışma ve koordineli çalışma geleneği vardır. Tabandan gelen, güçlü ortak ve üyelerden oluşan bir örgütlenme yapısına sahip olmaları nedeniyle devletin bir baskısı ve örgütsel yönlendirmesi söz konusu değildir. Ayni şekilde sanayi ve ticaret örgütlerinde de mecburi üyelik yoktur. ABD ile ülkemizdeki üretici örgütleri arasında benzerlik bağları kurmak oldukça zordur.

http://www.factoryfarmmap.org/wp-content/uploads/2010/11/FactoryFarmNation-web.pdf

http://american-business.org/3010-agricultural-organizations.html

http://www.uwcc.wisc.edu/whatisacoop/History/

http://www.haber7.com/haber/20120326/Yazici-Gercekleri-iyi-okuyan-kooperatiflesiyor.php