Bir Yabancı Atatürk Dostu: Sir Percy Loraine

Sir Percy Loraine, Atatürk döneminde 1933-1939 yılları arasında İngiltere’nin Ankara büyükelçiliğini yapmıştır. Bir diplomat olarak tabiki ülkesinin çıkarlarını korumuştur, fakat Türkiye’de çalışan pek çok meslektaşından şüphesiz farklı yaklaşımdaydı. Atatürk’ü, modern Türkiye’yi ve Türk insanını tanıdıkça etkilenmiş ve Dışişleri’nden emekli olduğu 1941 yılından sonra ölümüne dek Türkiye’nin İngiltere ve dünya kamuoyunda vefakar dostu olmuştur. Konferanslarda & BBC Radyo’sunda yaptığı Atatürk ve Türkiye ile ilgili konuşmalar,  önemli şahsiyetlerle mektuplaşmaları ve yazdığı yazılar ile genç Türkiye Cumhuriyeti’nin kamu diplomasisine adeta gönüllü hizmette bulunmuştur. At yetiştiriciliğine ve at yarışlarına yoğun ilgisi sebebiyle, Atatürk’ün de önerisi ile Türkiye’de bu sektörün kurumlaşmasında büyük katkıları olmuştur ve  onun bu hizmetini anmak için Türkiye Jokey Klubü her sonbaharda “Sir Percy Loraine Koşusu” düzenlemektedir. 

Sıradışı bir diplomat & Türk dostu olan Loraine’i tarihçilerimizin, bilim adamlarımızın ve devlet bürokrasimizin gelecekte daha detaylı mercek altına almalarını ve diplomasi için birçok ders bulunan anılarından faydalanmalarını  diliyorum. Atatürk & Türkiye ile olan birçok anısı arasından Atatürk’ün uzak görüşlülüğünü yansıtan önemli bir anektodu burada aktarmak istiyorum. 

Türk Dışişleri’nin yetiştirdiği en değerli büyükelçilerden ve  60’lı yıllardaki Dışişleri Bakanlarımızdan olan Feridun Cemal Erkin kendi anılarında, tercüman olarak katıldığı Percy Loraine ile Atatürk’ün 1936 yılı Mayıs ayındaki bu tarihî görüşmesini şöyle anlatmıştır :

“ …Atatürk , Büyükelçi’ye hitaben “ İngiltere hükümetine yeni bir teklifte bulunacağım “ dedi ve Akdeniz’de tehlikeli çığırın devamı karşısında İngiltere’ye uzun vadeli bir ittifak anlaşması telkin ettiğini açıkladı…Birkaç gün sonra Büyükelçi, Atatürk’e, İngiltere’ye karşı gösterdiği büyük ilgi ve güvenden dolayı hükümetinin iftihar ve şükranlarını belirttikten sonra: “ Ancak” dedi, “ Hükümetim durumun artık günden güne yumuşaması dolayısıyla bu tedbirlere şimdiki halde lüzum görmüyor.” 

Atatürk kaşlarını hafifçe çatarak, sanki Tanrısal bir vahiy almış gibi şu gelişmeyi bildirdi : “ Hükümetinize lütfen yazınız sayın Büyükelçi, bu cevaptan teessür duydum, tehlike vardır, büyümektedir. Avrupa semaları üzerinde kara bulutlar her gün daha ziyade yoğunlaşmaktadır. Benim değerlendirmelerime göre, dört, beş seneye varmayacak, İtalya ile Almanya birleşip başımıza İkinci Dünya Harbi felaketini çıkaracaklar.” (Loraine de, hiç yayınlanmamış günlüğünde bu konuda şöyle önemli bir saptamayı aktararak vurucu noktayı koyuyor : "…Atatürk , Senyör Mussolini’nin gizlemediği hedefinin, Roma İmparatorluğu’nu yeniden kurmak veya benzer birşey olduğunu gözlemliyor…")    

Sene 1936, ay Mayıs. İkinci Dünya Savaşı’nın başladığı tarih Eylül 1939…Aradan yirmi küsür yıl geçti. Londra Büyükelçiliğim esnasında, yaşlı Sir Percy Loraine ile birgün görüşürken, birilikte yaşadığımız bu sahneyi hatırlayarak Atatürk’ün sayısız üstün meziyetleri arasında geleceği de bu derece açıklıkla ve kesinlikle görmek hususunda inanılmaz yeteneğine hayranlığını belirtti. “

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Atatürk’ün Ardından/Sir Percy Loraine'nin Tanıklığı, Prof. Dr. Hikmet Özdemir, Remzi Kitabevi, Kasım 2010.
• Dışişlerinde 34 Yıl : Anılar-Yorumlar, Feridun Cemal Erkin, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987
• Percy Loraine’nin Günlüğü, FO 1011 / 279