Genellemeler Üzerine

TDK, genelleme üzerine şunları yazıyor: 1. Genellemek işi, 2. Zihnin genel düşünceler yapması işlemi veya özelden genele geçiş, tamim, 3. Bir işlemin sonucu olan genel kavram, yargı, bilim yasası veya kuram.

Genellemek karşılığında da şunu demiş: Varlıklar veya olaylar arasındaki benzerlik bağıntılarını bir düşüncede toplamak, tamim etmek, belirlemek karşıtı.

Kimin söylediğini tam olarak bilemediğim bir söz var, -Google, 3 ayrı kişi buldu şimdilik. Daha çok Friedrich Nietzsche'ye atfediliyor- All generalizations, including this, are incorrect. Türkçesi: Bu dâhil, bütün genellemeler yanlıştır.

İnternet üzerinde özelikle sözlük sitelerinde bu sözle ilgili yapılan tartışmalar o kadar çok ve çeşitli ki, kimin söyleyip söylemediğinin pek önemi kalmıyor. "İğrenç bir söz"den tutun "hayatta duyduğum en mükemmel söz"e kadar döktürmüşler.

Bir sitede bir öykünün yanında yorumunu eklenmiş. Hoşuma gitti. Paylaşayım dedim.

Aslında bilindik bir öykü. Mevlana’nın Mesnevi’sinden alınma. (Cilt 3) Biraz (hatta epeyce) değiştirilmiş (resime uysun diye biraz da ben değiştirdim).  Ama yorumla birlikte daha bir güzel durdu gibi geldi bana:

Bir deney için altı bilim adamının gözlerini bantlayıp birazdan ellerine verecekleri şeyin ne olduğu hakkında bilgi istemişler...

Ellerine verdikleri şey kocaman bir filmiş…

1. Bilim adamını filin ayak kısmına,
2. Bilim adamını filin hortumuna,
3. Bilim adamını filin kulaklarına,
4. Bilim adamını filin sırtına koymuşlar...
5. Bilim adamı kuyruğunu tutmuş,
6. Bilim adamı dişlerine dokunmuş,

sonra sormuşlar bu nasıl bir şeydir...

1.si çok uzun ve kalın bir sütundur demiş,
2.si bu, çok dar ve kırışık bir borudur demiş,
3.sü bu, çok yassı ve ince bir yapraktır demiş,
4.sü bu şey, cook geniş ve yayvandır demiş,
5.si bu, bir halattır demiş,
6.sı bu, mızraktır demiş.

Bilim adamlarının tespitleri bunlar... Gözü kapalı yapılan her tespit mutlaka yanlış bir tespittir.

Gözümüz kapalı tespit yapmayalım... Hele genellemeler hiç yapmayalım...

***

Demek ki neymiş? Bütün genellemeler bir değilmiş. Göz kapalıyken ve açıkken yapılan genellemeler varmış. Kötü genelleme - iyi genelleme! Öyle olmasaydı zaten yukarıdaki ilk tanımın üçüncü maddesi olmazdı.  (Bir işlemin sonucu olan genel kavram, yargı, bilim yasası veya kuram) Bilim olmazdı, yargı/lama olmazdı, trafik, spor karşılaşmaları vb. hiçbir şey olmazdı…

Bu durumda Niçe'nin sözü (ya da ona atfedilen söz) anlamsız mı oluyor? Hayır tam tersine. Bu dâhil, demiş başında, bütün genellemeler yanlıştır. O zaman, bütün genellemelerin yanlış olduğu da yanlıştır. İçlerinde doğrular da vardır, sonucu çıkar. Değil mi?