II.Abdülhamit Devri'nin başlarında, Mülki İdare Sistemi: Vilayetlerin İdaresi...

OSMANLI İMPARATORLUĞU'NUN, MÜLKİ(DEVLET) İDARE SİSTEMİ, II.ABDÜLHAMİT DEVRİNDE DE, "BİRLİKTEN" MAHRUM DURUMUNU MUHAFAZA ETMİŞTİR...

Bu devrin başlarında, İmparatorluğun bünyesinde üç çeşit "idare bölgesi" vardı...Bunlar:

- Merkeze bağlı vilayetler,

- Merkeze bağlı müstakil sancaklar,

- İmtiyazlı eyaletler.

*

-- Merkeze bağlı vilayetler...

Merkeze Bağlı Vilayetler, önceki idare sistemlerinden elde edilen tecrübeler göre(1864 Tuna Vilayeti uygulaması gibi) 1870 yılında çıkarılan "Vilayetler Kanunu"na ve daha sonra da(1877'de) çıkarılan "İdare ve nahiyeler Nizamnamesine" göre tesis edilmişlerdir.

Sözü edilen mevzuata göre ayarlanan "mülki idare", II. Abdülhamit devri başlarında şöyleydi :

Dahiliye Nezareti, tekrar kurulmuş ve vilayetler, bu nezarete bağlanmıştır. Sayısı 30'u bulan bu vilayetler(Avrupa'da 9; Akdeniz Bölgesinde 2; Anadolu'da 13; Ararp Yarımadası'nda 5; Afrika'da 1), sancaklara; sancaklar kazalara; kazalar da nahiyelere taksim edilmiştir(1)(x).

* İstanbul, özel bir idare tarzına sahip olduğu için, bu vilayetler arasında gösterilmemiştir.

- Vilayetlerin idaresi, valilere;

- Sancakların idaresi, mutasarrıflara;

- Kazların idaresi, kaymakamlara;

- Nahiyelerin idaresi de müdürlere verilmiştir.

*

Bu yöneticilerin seçimi ve görevleri...

Vali : Padişah tarafından tayin edilir ve vilayet merkezinde oturur...Yürütme kuvvetini, askerlik ve adalet dalları dışında, diğer dalların bütününü temsil etmektedir.

Vazifeleri; "daimi" ve "ıslahat vazifeleri" olmak üzere iki çeşittir...

Valinin daimi vazifeleri: Vilayette huzur ve sükunu sağlamak, memurların görevlerini yerine getirmelerine dikkat etmek, mahkemelerin düzenli ve sürekli çalışmaları ile alakalanmak, hapishaneleri teftiş etmek, vergilerin usulü gereğince toplanmasını sağlamak, bayındırlık hususunda tedbirler almak, idare ve asayiş ile alakalı hususlarda mutasarrıflara ve kaymakamlara gerekli emirleri vermek ve onları murakabe etmekti.

Islahat vazifeleri: Mahkemelerin ve meclislerin kurulmasına, hapishane işlerinin düzenlenmesine,, ziraat, ticaret ve vergi hususlarında vilayet gücünün artırılmasına dikkat etmektir.

Valinin, doğrudan doğruya maiyetinde olan görevliler...

Bunlar, "Defterdar" ve "Mektupçu"dur...

Defterdar, vilayetin maliye işleriyle görevli olup maliyeye karşı sorumludur...Mektupçu ise, bir çeşit genel sekreterdir. Vilayeti her türlü yazışma işlerini görür .

Vali, ayrıca, doğrudan doğruya kendisinin emrinde olmayan ama mahiyetinde bulunan diğer nezaretlere bağlı yüksek vilayet memurlarının(Hukuk İşleri Müdürü, Kadı, Divan Temyiz Reisi; Evkaf Muhasebecisi, Rüsumat Müdürü) vazifelerinde ihmal, kötüye kullanma gördüğü takdirde, durumu ilgili  nezarete bildirmeye mecburdur; aksi halde meydana olumsuzluklarda sorumlu tutulurdu.

*

Eğer devam edersem ya da okuyucularım, bana bu şansı verirse, bir sonraki bloğumda, "Sancakların idaresi, Mutasarrıf"ları aktarmaya çalışacağım...

Ancak, bu konuyu bitirmeden önce valilerin;

- Osmanlı döneminde, "padişah tarafından"

- 1876 Osmanlı Anayasası'nın yürürlükte olduğu bir sırada; "Halife ve Saltanatın kurtarılması ve Vatan ve Milletin bağımsızlığından ibaret olan gayesinin gerçekleşmesine kadar"(2) görev yapacak BMM tarafından hazırlanmış ve yürürlüğe konmuş 1921 Anayasası'nın 14. Maddesi'ne göre "BMM Hükümeti tarafından"(3).

- Günümüzde ise, İçişleri Bakanlığı'nın önerisi, Bakanlar Kurulu'nun kararı ve Cumhurbaşkanı'nın onayı ile tayin olur.

Yarın, ne olur bilemem; ama tahmin edebilirim...

cdenizkent

--------------------- :

(1) "Vilayetler İdaresi Talimatı ile Nahiyelerin Nizamnamesi", Düstur II.,ss. 24-37'den Prof. Dr. Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi(1876-1907), Cilt VIII, Ankara: Türk tarih Kurumu Yayını, 1988, s.309

(x) Vilayetler ile ihtiva ettiği sancakların isimleri ve ayrıntıları için, A. g. y. s.307(Bloğumun ilerleyen bölümlerinde ya da gerekirse, devam edecek başka bir bloğumda bunların isimleri ve konumları hakkında bilgi aktarması yapabilirim)

(2) Prof. Dr. Ahmet Mumcu, Türk Devrimi'nin temelleri ve Gelişimi, İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayını,1988, s. 59

(3) Türk Anayasaları, İstanbul üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, s. 101 (1921 Anayasası)

Açıklama: Bu blog ve sonrasında devam edecek konu ile ilgili bloglarım, Prof. Dr. Enver Ziya Karal'ın, Osmanlı Tarihi(1876-1907) adlı kitabının, 309-316'ncı sayfaları arasından, esastan uzaklaşmadan, kendi cümle kuruluşlarımla derlenmiştir...Bu arada, kitabın dipnotlarında gösterilen kaynaklara da bakılmış ve kitapta olmayan bazı ilaveler de onlardan aktarılmıştır.

  Örneğin;

- XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Taşra İdaresi ve Vilayet Yönetimi,

- 1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayeti'nde Uygulanması gibi...

*

Blogda geçen bazı sözcüklerin günümüzdeki anlamları :

- Mülk : Ülke, devlet, devletin egemenliği altındaki topraklar

- Nezaret : Bakanlık

- Sancak(Liva) : İller ve ilçeler arasında yer alan yönetim bölümü(mutasarrıflık)

- Mutasarrıf : Sancak yöneticisi