Medeniyet ışığı

Düşünüyorum; gelişmiş ve çağdaş toplumları diğerlerinden ayıran en temel dinamikler nedir günümüzde? Ekonomik güç ve refah bir sebep mi, sonuç mu? Belki yalnızca bir süreç, belki her ikisi de...

Belki de daha içsel bir şey. Yaşamı algılayışla ilgili, doğayı ve varlığı kavrayışa ilişkin. İnsan aklının bütünsel mirası, medeniyet ışığı. Herhangi bir ırk, kültür veya millete ait olmayan, ama emanet olarak gelen.

Beş adet madde billurlaşıyor yavaşça zihnimde. Belki beş dakikalık bir süreç bu, belki bir ömrün toplamı:

1) Yurttaşlık kavramı: Özgür bir birey olmanın olgunluğu, temeli yasalara ve insan hakları beyannamesine dayanan. Ben bu ülkenin, kendisine değer verilen ve temeli olan bir yurttaşıyım, vatandaşıyım diyebilme. Herkesin eşit olduğu bir yapıda sıradanlığın harikalığını tatma ve bununla yetinebilme. Günümüzde ülkemizde bu kadar yaygın olan gruplaşma, tarikat ve cemaatler, sosyal kast yapılarının temelinde aslında hep yurttaşlık kavramındaki eksikliğimiz değil midir yatan?

2) Yasalar: İnsanlar tarafından insanlar için ve temeli insan olan ama kutsal değerleri göz ardı etmeyen yasalar. Önünde herkesin eşit olduğu, hiçbir ayrımın yapılmadığı uygulamalar.

3) Kurumsal Zeka: Çok okuyan bir toplumun ayrıca çokça da yazan insanlarının ortaya çıkardığı ortak zihinsel ürün. Tek kişiye ait olmayan çalışmalar, çalışma gruplarının sonuç raporları. Temeli diyalog ve fikir alışverişine dayanan anonim eserlerin ortaya çıkma yeteneği.

4) Etüt: Sürekli yapılan gözlem. 1800'lü yıllarda Osmanlı Devleti'ne gelen bir İngiliz Büyükelçi gittiği her yeri ayrıntılı olarak yazıya döker ve hatta yerel kıyafetleri kapsayacak şekilde resme aktarır. Oysa bizim o yıllara ait gözleme dayalı olan tek bir eserimiz bile yoktur.

5) Doğa ve Matematik: Doğa yasaları evrenseldir, canlı cansız her şeyi kapsar. İnsandan önce de vardır, insandan sonra da olacaktır. Doğa ve buna bağlı olarak sosyal olaylar, söz gelimi Newton'un eylemsizlik, hız ve kuvvet yasalarının dışında olamazlar asla. Doğayı anlamak, belleklerimizdeki tüm mit ve kuruntuları ayıklamanın tek yoludur.

Düşünüyorum; belki daha farklı maddeler de eklenebilir bu listeye, bilemiyorum. Bildiğim kesin bir şey varsa, tüm toplum olarak her şeyden önce çok ama akıllı çalışmamız gerektiği...