Murat Belge önceden sosyalist miydi, yoksa (siyasal) liberal mi?

Murat Belge'nin 9 Haziran 2009 tarihli "Bugün Liberalizm" başlıklı yazısının girişinde yazarın liberalizm konulu bir toplantı için Budapeşte'de bulunduğunu öğreniyoruz. Dahası Avrupa'nın liberalizm üzerine kafa patlattığını anlıyoruz.

Dünkü yazımda bu konuya teğet geçtiğim noktalar vardı. (Bu Avrupa mı dünyaya demokrasi dersi verecek?) Ancak yazım liberalizm ekseninde kurgulanmamıştı.

Murat Belge'nin yazısından alıntılar yaparak devam etmek istiyorum.

"Liberalizmin her yerde düşmanı bulunur. Çok zaman “liberal” sanki bir “küfür” yerine de geçer (Ama farklı biçimlerde. Örneğin Amerika’da bunu “kızıl komünist” yerine kullanabilirsiniz, ama Avrupa’da “insan haklarını hiçe sayan” demiş olursunuz). Bizim bu grupta da liberalizmden hiç hazzetmeyen solcular vardı. Bunların hepsi normal. Ama liberalizmin Türkiye’nin belirli çevrelerinde tartışılma biçiminin bayağılık ve cehalet dereceleri gerçekten ürkütücü. Buna zaten “tartışma” falan demek de mümkün değil."

Kapitalizmin içinde yaşıyorsanız varacağınız en uç nokta liberalizmdir. Liberalizme ideolojik olarak düşman olanlar vardır. Ancak siyaseten düşündüğünüzde mevcut düzenin içinde onu sindirmek ve değerlendirmek gerekir. Çünkü verili koşulları değiştirmek mümkün değilse, onun içinde yaşayabilmeyi ya da iyileştirmeyi hedeflemek yanlış değildir. Politika dediğimiz kurumun görevi de budur.

Ben liberal değilim. Ancak liberal politikaların içinde pekâlâ kendime yer edinebilirim. Düzenin doğru çalışması için taraf da olabilirim. Kendimden örnek vermeyi sürdürürsem, bundan iki sene öncesine kadar Türkiye'nin sayılı sermayedar gruplarının birinde mühendis olarak çalışıyordum. Ancak kendimi orada ifade edemediğimi düşündüğüm için görece yerli sermaye diyeceğim bir girişimcinin yanında ve onun gibilerinin yatırımlarında aktif görev almak üzere gruptan ayrıldım. Pratik olarak liberalizmin içindeyim. Yıllardır da onun doğru çalışması için etkin eylemde bulunuyorum.

Ancak bu liberalizm tarafında olmak, ona inanmak anlamına gelmiyor.

Aradaki çizgi farkını anlatabiliyor muyum?

Gelelim Murat Belge'ye...

"Kendi hesabıma, sosyalist olmadan önce “liberal”dim; sosyalist olduktan sonra da “siyasî liberal” düşünceyi elden bırakmadım. Hayek gibi bir düşünürün, hattâ Adam Smith gibi bir düşünürün, “piyasaya müdahale etmeyin” demesinin, “piyasa” gibi bir kuruma veya düzeye gelmeden önce, doğrudan doğruya “toplum”un ne olduğuna dair düşünceye dayanan bir temeli var. Ben bu daha derin düzeyde onların bakışını paylaşmıyorum, “toplum”un bütün karmaşıklığı, şaşırtıcılığıyla, katışıksız bir “spontane varlık” olduğunu düşünmüyorum. Dolayısıyla, <ı>müdahale etmeme’nin de, bir müdahale biçimi olduğu kanısındayım. Ama bunlar, son analizde epistemoloji düzeyine kadar uzanan genel sorunlar. Oralara kadar inmeden, daha pragmatik diyebileceğim bir düzeyde, liberalizmin kolayca feda edilemeyecek bir düşünce tarzı olduğuna inanıyorum."

Geçen sene Murat Belge merkezli bir kaç yazı kaleme aldım.

Murat Belge'nin transferi, Taraf'ı ve "very" liberalizmi
Murat Belge'nin Yeni Liberal Sol Çizgisi

Mesela Ahmet Altan'ın liberal olmasını çok iyi anlayabiliyorum. Ancak Murat Belge'nin alıntı yaptığım paragrafın girişinde yazdığı sosyalizm ile liberalizm arasında kurduğu yakınlığı ve bugün belki de içinde bulunduğu grubun etkisiyle liberalizmi sevimli gösterme çalışmalarını ne kadar çaba harcarsam harcayayım anlayamıyorum.

Hani aslında haddim de olmayarak şu cümleyi kuruyorum, yazarken de inanın çok sıkılıyorum, ya Murat Belge sosyalizmi anlamamış ya da aslında bağlı bulunduğu siyasal liberalizmi sosyalizm sanmış; belki de ona benzetmeye çalışmış. Tıpkı Türkiye İşçi Partisi'nin çok etkin bir milletvekiliyken bugün liberalizm tarafına geçmiş Çetin Altan gibi. Bu konuda çok sevdiğim Uğur Mumcu ile çok net olarak ayrışırız benim için bu bir döneklik değildir. Çetin Altan ya da belki Murat Belge o günün koşullarında kendilerini ifade edecekleri bir siyaset bulamadıkları için sosyalizm muhalefeti içinde yer almışlardır, renkler yavaş yavaş çeşitlenip, düşünceler daha belirginleşince kendilerini daha doğru şekilde ifade edebilme olanağı bulmuşlardır.

"Liberalizm ile demokrasi özdeş değiller. Tarihte gördüğümüz birçok somut konjonktür, özdeş olmak bir yana, birbirini dışlama durumuna da gelebildiklerini gösteriyor. Ama “konjonktür” dedim... Bu gibi çatışma durumlarının “yapısal”dan çok “konjonktürel” olduğunu; “yapısal” olarak, liberalizmin demokrasiyle çatışan değil, onu tamamlayan bir tarz olduğunu düşünüyorum. “Tarz” kelimesini de özellikle seçtim, çünkü, evet, liberalizm başı sonu ve tarihî evrimi bilinen bir düşünce biçimidir; ama aynı zamanda, olaylara, düşüncelere, sorunlara karşı bir tavır alış üslûbudur ki bu bana o somut ve tanımlı düşünceler bütünlüğünden daha önemli, daha belirleyici görünüyor. Demokrasiyi “tamamlayıcı” özelliğinin de bu olduğu kanısındayım. Ama konuya bu noktadan bakınca, yalnız “demokrasiyi tamamlamak” değil. Aslında sosyalist düşüncenin de bu liberal tarza ihtiyacı olduğunu düşünüyorum."

Aslında altı çizili cümleleri alıntılamak istiyordum. Ancak bazen önünü ve arkasını okumadan cımbızla çekip çıkarıyorsun diye eleştiri geliyor bu nedenle bütün paragrafı buraya kopyalıyorum. Önü de arkası da çok farklı değil, görülsün diye.

Murat Belge "tarz" olarak liberalizmi iyi göstermek hatta sosyalizme liberal düşünceyi örnek göstereceğine şu an sosyalizmin çok ihtiyaç duyduğu yeni açılımlara kafa patlatsa "aydınlanma" adına çok daha iyi şeyler yapmış olur.

Yok eğer liberalizm tarafında kalacaksa o zaman sosyalizme akıl vermeyi bir kenara bıraksın. Çünkü çok da sevdiğim Murat Belge'nin zihninin 1991 ve öncesinde donup kaldığını görebiliyorum. Bütün kıyaslamaları sosyalizmin Sovyetik uygulamalarına yönelik. Oysa ben ve benim gibiler Sovyetik sosyalizmden başka bir "taraf" olduğunu da ilk ondan okumuştuk.

Ancak bunun siyasal liberalizm olduğunu söyler ya da oradan geçmesi gerektiğini ima ederse o zaman bizim de Murat Belge'ye bir dur deme hakkımız olur.

Liberalizm çok yeni bir düşünce ya da pratik değil. Amerikaları tekrar tekrar keşfetmeye ihtiyacımız yok.

Taraf'ta bu şekilde yazarken kime cevap vermiş oluyorsunuz Sn. Belge? Medyada sosyalist bir kalem mi var? Sosyalizmi savunan biri mi var? Liberalizmi anlatacaksanız onu elbette okuyalım. Örneğin şu "kapalı" toplantıda konuşulanları çok merak ediyorum.

"Ama, neo-liberalizm uygulamalarının yarattığı yeni krize rağmen, liberalizm, dünyada tartışmaya devam edeceğimiz, etmek zorunda olduğumuz ciddi bir düşünce ve ciddi bir pratik. “Entel- liboş”la hallolacak bir konu değil."

Murat Belge bir entel-liboş olarak adlandırılmaktan çok rahatsız oluyor sanırım. Liboş kelimesini kullanmayı hiç sevmiyorum. Kuşkusuz buna çok yakışan kişiler de var. Yani bunun içini dolduranlar var; ama o asla Murat Belge değil.

Uzay Gökerman