Nostalji 14. Malatya Edebiyat Günleri ve öğretmenleri

Malatya’da artık büyüyoruz. Çevremiz genişliyor. Ele avuca gelmez bir çağdayız. Çeşitli çevrelerden çeşitli arkadaşlar, arkadaşlıklar; günler gelip geçiyor… Ve okulda her yerde (ve hala ) aynı şarkı dudaklarımızda …

“Malatya Malatya bulunmaz eşin
Gönülleri coşturur Ay'la Güneş'in

Yurda salar mis kokulu peteklerini
Süslemiştir Boydağı'nın eteklerini

Malatya'yı baştan başa çiçek bürüdü
Tanrı takmış alnına yeşil zümrüdü

Kayısı gibi al al olmuş benekli misin?
Derme gibi akışın var Kernekli misin?

Malatya Malatya bulunmaz eşin
Gönülleri coşturur Ay'ın Güneş'in

Gel arkadaş kol kol(a) gönül dağına
Başlayalım üç ayaklı kıvrak oyuna

Anom anom anom anom Kernek'li misin?
Kernek'e gelmeye de gardaş yeminli misin?”

Bu Malatya’yı çok güzel anlatan bir şiir ve şarkıdır. Bu şiir Malatya Lisesi Türkçe ve Edebiyat Öğretmeni Melahat Sezener tarafından 1930’lu yıllarda yazılmıştır. Melahat Sezener 1932 yılında geldiği Malatya’da 1950’li yıllara kadar öğretmenlik yapmış ve Malatya kültür hayatına çok önemli katkı sağlamıştır. Kendisi Malatya’nın saygıyla hatırlanan en eski edebiyat öğretmenidir.

Malatya’dan ve edebiyat öğretmenlerinden neden sözediyorum. Çünkü 1960’lı yıllarda gönlümüze bir edebiyat ateşi düşmüş ve o ateş harladıkça harlamıştır. Bu ateşin alevlenmesinde elbette edebiyat öğretmenlerinin çok rolü olmuştur. O yıllarda Malatya Lisesi  Anadolu’da adı saygıyla anılan ve çok iyi öğrenci yetiştiren liselerden biridir . Ve bu Liseden adı Cumhuriyet tarihinde anılan bir çok ünlü Edebiyat öğretmeni gelmiş ve geçmiştir. Mesela kimler?

En eskilerden Arif Nihat Asya (1904-1975) milliyetçi şiirleriyle tanınan ve  yazdığı ünlü "Bayrak" şiirinden dolayı "Bayrak şairi" olarak da anılan Türk şairdir. İyi bir Edebiyat öğretmeni olan Arif Nihat Asya Aruzla başladığı şiirde rubailer, gazeller yazdı. Özellikle rubailere büyük önem verdi. Rubailerden oluşan 5 ayrı kitap yazdı. Daha sonra heceli ve serbest vezinli(ölçülü) şiirler yazdı. Asya, 1930 yıllarda Malatya Lisesi’nde edebiyat öğretmenliği yapmıştır. Malatya’da bulunduğu dönemde, kentin değişik semtlerini, köy ve kasabalarını tanımış, buraların doğal güzelliklerinden etkilenmiş ve duygularını da dizelere aktarmıştır. Bu şiirlerin edebiyat değeri zayıf olsa da, Malatya’yı konu edinmesi yönünden ilginçtir. (1)

ÇARMUZU
İkramdı taşan, Orduzu’dan Barguzu’dan.
Kaç kerre gönül nasip aldı Çarmuzu’dan
Her dal ve her el sunardı bir başka yemiş,
Her sofra ziyafeti çebişten, kuzudan…

ÇIRMIKTI’DA SONBAHAR
Gül gül ve alev alev yanan şallardan
Elbise giyer sevgililer allardan…
Güzlerle akik, mercan, altın derken…
Çırmıktı’ya yakut yağar dallardan. (Arif Nihat Asya) (1)

Malatya’da bulunan bir başka önemli  Edebiyat öğretmeni, Nihal Atsız (1905-1975), İ.Ü. Edebiyat Fak. de Prof. Fuat Köprülü'nün Asistanı olarak çalışırken, 1933’de bu görevden azledilmiş ve Malatya Lisesi Edebiyat öğretmenliğine atanmıştır. Malatya’da kısa bir süre çalışan Atsız, buradan Edirne Lisesi’ne gitmiştir (Ekim,1933). Ârif Nihat Asya’nın edebiyat ögretmenligi sırasında yetkililerle başı hiç hoş olmamıştır. Özellikle Milli Egitim Bakani Hasan Âli Yücel ile. Asya 1942 yilinda Malatya Lisesi Müdürlügü de yapar. 1945 yılında Adana’ya atanır.

Atsız’dan size bir  “Dörtlük”:

“Üç ömre bedel kırk yedi yıl gün gibi geçti,
Dünyadaki her zevke dedim: Yok kadar azmış.
Bir başka hayat, başka cihan özlüyorum ben,
Bildim ki ölümden öte gerçek olamazmış…”

“Yedi Meşaleci”lerden Vasfi Mahir Kocatürk (1907-1961), halk şiirlerinin biçimsel özelliklerinden yararlanarak hece ölçüsüyle ulusal, epik, lirik şiirler yazmış bir şairdir. Malatya ve Eskişehir Liselerinde edebiyat öğretmenliği, Malatya ve Eskişehir Lisesi'nde okul müdürlüğü yaptı. 1944’de İstanbul’a yerleşti. V.M.Kocatürk’ten “Cumhuriyet şiiri:
“Al yıldızlı al bayraklar,
Her yanda dalgalanıyor.
Süslendi evler, sokaklar
Renk renk ışıklar yanıyor.

Yirmi üç yıl önce bugün.
Cumhuriyet kurdu millet,
Bize büyük Atatürk'ün,
Armağanı Cumhuriyet.

En birinci vazifemiz,
Onun yolunda yürümek.
Canımız gibi koruruz,
Cumhuriyet Türklük demek.

Sevinçle, sağlıkla geçsin.
Sabahımız, akşamımız.
Kutlu olsun hepimize,
Cumhuriyet Bayramımız.”

Malatya Lisesi’nin  yetiştirdiği ünlü şairlerden birisi de Yavuz Bülent Bakiler’dir.  Bizden birkaç yıl önce Malatya Lisesi’nden mezun olan Bakiler,  İstanbul’dan kentine döndüğünde sık sık Lisesi’ne uğrar; ve düzenlenen şiir gecelerinde kendi şiirlerini okurdu.
Yavuz Bülent Bakiler o günleri şöyle anlatıyor:

“Malatya Lise’sinde bir Edebiyat Öğretmenimiz vardı: Mustafa Ateş, ünlü rahmetli Prof.Dr. Toktamış Ateş’in amcası. Benim şiirlerim İstanbul Dergisi’nde yayınlanınca başka sınıflarda demiş ki: “Çocuklar! Son zamanlarda İstanbul dergilerinde okuduğum şiirlerden en çok Yavuz Bülent Bakiler’inkini beğeniyorum.” Çocuklar gelip bunu bana söylediler, çok şaşırdım. “Gerçekten mi?” dedim. “Gerçekten.” dediler. Birkaç kişiye daha sordum, onlar da Mustafa Ateş Hocamızın böyle söylediğini tekrarladılar.

Sonra bir gün benim de bulunmuş olduğum bir derste Mustafa Ateş bütün arkadaşlarımın önünde bana “Yavuz Bülent! Sen bir gün edebiyat tarihine geçeceksin. Senin sâyende benim ismimi de edebiyat tarihine yazacaklar.” dedi. Herkes güldü, ben de çok utandım, başımı eğdim. Mustafa Ateş’in bu dediği günün birinde gerçekleşti.”

1930’lu yıllardan itibaren bütün yurtta halkevleri ve halk odaları kurulmuştur. Bu yıllarda Malatya’da  kurulan ve halen Atatürk Müzesi olarak hizmet veren binada halkevi çalışmaları başlamıştır. Atatürk Malatya’yı ziyaretinde halkevi binasında konaklamıştır. Malatya Halkevi dergisi “Derme”, 1937–1947 yılları arasında 20 sayı yayımlanmıştır. 1950’de kapatılan halkevini işlevini yürütmek üzere ilimizde Malatya Fikir ve Sanat Derneği kurulmuş ve faaliyet göstermiştir.

O dönemlerde Malatya'da şu anki Milli Eğitim Müdürlüğü binasının yerinde Malatya Lisesi eğitim ve öğretim görmektedir. 1931 yılında, Cumhuriyet öncesi medrese olan bir yapının üzerine kurulan Malatya Lisesi, ortaokul olarak eğitim ve öğretime başlar. Bünyesinde, Milli Eğitim Müdürlüğü görev yapmaktadır. Normal eğitim vardır. Ortaokul ve Lise, üçer yıldır. 1931 yılına kadar tek şube  olarak sürmüştür. O dönemlerde ortaokulu bitirenler, genelde memur olurdu.

Malatya Lisesi'nin ortaokul ve lise kısmı öğrencileri 1937 yılında Atatürk'ün Malatya'ya ikinci gelişleri nedeniyle Yüce Önder'i karşılamak için yaya olarak tren istasyonuna götürülürler. Başlarında ünlü edebiyatçı Vasfı Mahir Kocatürk vardır. Atatürk, burada karşılanır ve akşam saat 22.00'de trenle Diyarbakır'a hareket eder.

1939 Yılında Vasfi Mahir Kocatürk Eskişehir Atatürk Lisesi’ne atanır ve orada  27.07.1939 - 25.01.1944 tarihleri arasında Eskişehir Atatürk lisesinde Müdürlük yapar.

-Aslen Malatyalı olmasa da bir çoğu çeşitli görevlerle ilimizde bulunmuş şair ve yazar olarak edebiyat, kültür ve sanatla ilgilenen bu isimlerden başlıcaları:

Faik Esad (Andelip), Nihal Atsız, Orhan Şaik Gökyay, Melahat Sezener, Vasfi Mahir Kocatürk, Arif Nihad Asya, Azeri Şair Elmas Yıldırım, Necip Fazıl Kısakürek, Kemal Tahir, Coşkun Ertepınar, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz, Sezai Karakoç, Yavuz Bülent Bakiler, M.Orhan Okay, Beşir Ayvazoğlu, Muhtar Erdener, Cemil Cahit Güzelbey, Behiye Köksel, N. Yıldırım Gençosmanoğlu, Mehmet Uytun Göktürk, Mehmet Yardımcı, Nüzhet Erman, M. Önal Mengüşoğlu, Tahir Kutsi Makal, Fikret Otyam, M. Akif İnan, Nurullah Genç, Muzaffer Hacıhasanoğlu, Demirtaş Ceyhun, Osman Şahin, Sadık Yalsızuçanlar, Osman Konuk, Hasan Aktaş, Marcella, Rahime Kışlal, İskender Pala, Oktay Sinanoğlu, Mustafa Armağan, Halil Çivi… Yukarıda adlarını sıraladığımız bu bilim adamı ve sanatçıların ilimizde kültür, sanat ve edebiyatın gelişmesinde önemli bir payı olmuştur.

Son yüzyılda Malaya’dan yetişmiş, bazıları daha sonra ülkemizde geniş ölçüde tanınan tanınan başlıca Malatyalı şairler ve yazarlar şunlardır:

Hayrettin Abacı; Necati Güngör; Tahir Abacı, Adil Akkoyunlu, Ramazan Gökalp Arkın, Şemsi Belli, Rıza Beşer, M. Umut Bozkurtoğlu,Bilal Coşkun, M. Said Çekmegil, Işıl Çırak, Necati Dikmen, Ata Erdoğan, Ömer Erdoğan, Mehmet Ergönül, Ebubekir Eroğlu, Gökhan Evliyaoğlu, Fethi Gemuhluoğlu, A. Öztemiz Hacıtahiroğlu,Kenan Işık, Arife Kalender, Murat Kapkıner, Abdullah Cevdet Karlıdağ, Şükrü Kekevi, Turan Kekevi, M. Sabri Kelemeroğlu, Mehmet Kıyat, Hamdi Özer,Halil Özkan, M. Nuri Özpolat, Remzi Selim, Süreyya Soyman, Cafer Şahin,Mustafa Şahin, İsmail Şentekin, Bedirhan Toprak, Ali Tura, Cumali Ünaldı, Celal Yalvaç, Halil Yazgan…

1950-60’lı yıllarda Malatya’da çok güçlü bir sanat ve edebiyat ortamı vardı. Malatya’lı gençler aydınlar, oumaya, şiire, edebiyata oldukça düşkünlerdi. 

Biz o hava içinde yetiştik; o kıymetli hocalardan ders gördük kendilerine minnettarız.