Tek Değere Sahip İnsan mıyız Yoksa Evrensel mi?

Psikolog Carl Jung kabaca insanları içe ve dışa dönük olarak ikiye ayırmıştır. İnsanların değer bilinci, değerlerin çatışma ile oluşmaktadır. Tarih ve yaşam insanda, değişik değer tiplerini ortaya çıkarmıştır. Hemen her insan değerler dünyasının ancak belli bir kesimine daha yakın ve yatkındır.

Bu anlamda bazılarımız belli bir takım değerleri benimseyip diğerlerini ya reddeder ya da anlamlarını değiştirerek kabulleniriz. Psikolojide tek değere dayalı insan sınıflandırması; "1-Vital insan tipi, yalnızca doğal anlamda yaşamı, biosu tanır. Onun için değerli olan, sadece yaşamın korunması ve geliştirilmesi, bedenin ve bedensel güçlerin biçimlendirilmesidir, bedensel güç ve güzellik, sağlık tek ve en yüksek değerdir.

2-Ekonomik insantipi, ön planda ekonomik değerlere, yarar değerlerine önem verir. Ekonomik insan maddi nimetleri, yaşamın korunup sürdürülmesi ve özellikle tinsel değerlerin gerçekleştirilmesi için bir araç olarak değil, düpedüz bu nimetleri kendileri için, kendilerini amaç olarak değerlendirir. O, yalnızca para ve maddi nimetler için çaba gösterir; O kişiye sınırsız bir kazanma ve sahip olma güdüsü egemendir.

3-Hedonist insanyaşamın anlamını, sadece yeme-içme ve cinsel dürtülerinin doyurulmasında bulur. Onun amacı olanak ölçüsünde çok ve derin bir haz durumuna ulaşmaktır.

4-Teorik insanise, gerçek ya da bilgi değeri denilen yalnızca tek bir değeri tanır. Onun asıl yaşam işlevi, araştırma ve bilgi edinmedir; bütün dış dünya ve insanlar karşısında sadece soğuk teorik bir tutum alır. Bütün varlık ve yaşamla ilişkisi, bilgi ilişkisinden ibarettir. Sanat ve ahlakı duygusal olarak yaşamının yerini, onlar üzerine yapılan teorik düşünce alır. Teorik insanın bilgisi ne denli zengin olursa olsun, gerçekte o yoksul ve zavallıdır.

5-Estetik insanın ise, tek başına güzellik değeri vardır. Ona göre, tüm değer yaşamı estetik yaşamdan ibarettir. O, gerçek şeyleri ve gerçek olayları, onlara sahip çıkmayı istemekten çok, izleyerek zevk aldığı bir düş oyununa çevirir. Böylece insan yaşamını, bir sahne oyununu izler gibi, yalnız estetik açıdan gören bir kimsede zorunlu olarak ahlaki karar alma ve sorumluluk duygusu yoktur.

6-Etik insan, içinin ahlaki değerin yüksekliği ve yüceliği ile dolmuş olduğunu, ruhunun bütün gücü ile ahlaken yücelmeye çalıştığını ve bu arada tüm başka değerleri ret ettiğini görürüz. Bu, Kant’ın sözünü ettiği ahlaki “olması gereken” dünyasında yaşayan soğuk görev insanıdır. Kendisinde yükselen tüm yaşam dolu duygu ve eğilimlere karşı sürekli bir savaş durumunda olan böyle bir görev insanının katılığı (ilkelere sıkı sıkıya bağlılığı) sonuçta insanlığın en renkli ve soylu gelişimini öldürür.

7-Dini insantüm yaşamı inanç değerlerinden ibarettir, dünyadaki yaşamını sadece ölüm sonrasına yönelik yaşam için harcar. 8-Politik insan ise temel değer amacı yaşamın politik bir arena olarak görmesi, sürekli iktidar olma çabaları içerisinde bulunmasıdır", şeklindedir.

Bütün bu tek değer yanlısı insan tipleri karşısına teorik ve pratik bütün evrensel değerleri kabul ederek algılayan benimseyen bir insan idesi, universal human (evrensel insan) konulabilir.

Evrensel insanise kişisel farkındalığı ve içgörürü olan, İletişime açık, etkin, aktif, yaratıcı, işbirlikçi, problem çözme becerileri gelişmiş, farklılık yaratan, değişim sağlayabilen, sorumluluklarını bilen, her kültürün değerlerine eşit mesafede durabilen, her kültüre saygı gösteren, tüm insanlık tarafından kabul gören değerleri bilen ve uygulayabilen (saygı, sevgi, temizlik vs…), toplumsal duyarlılığa sahip ve bunu eyleme geçiren, kendini evrensel bir dille hızlı ifade edebilen, evrensel bilince sahip dünya vatandaşı olabilen kişidir.

Tek değere sahip bir insan olarak size soruyorum; Sahi siz tek değere sahip bir insan mı yoksa evrensel insan mısınız?

Nizamettin Biber