Cari işlemler muhasebesi: Cari açık ve cari fazla nedir? Ve nasıl oluşur?

Bir ülkenin cari işlemler muhasebesi o ülkenin dış ticaret dengesini gösterir. Cari işlemler muhasebesi bir ülkenin ekonomik durumu ve diğer ülkelerle kıyaslandığında ne durumda olduğunu gösteren önemli bir ölçüttür.

Cari işlemler hesabının unsurlarından biri ithalat ve ihracat dengesidir. Eğer ülke ithalatından fazla ihracat geliri elde ediyorsa dış ticaret dengesi kendi lehine pozitif olacaktır. Bunun tam tersi ise ülke aleyhine negatif bir durum yaratır.

 Bu negatif durumda o ülkenin cari işlemler muhasebesinin diğer unsurlarına bakılır. Yani turizm gelirleri, o ülkenin yurt dışı yatırımlarından gelen, örneğin temettü, kira, faiz gibi gelirlere ve yurt dışı yükümlülüklerinden doğan örneğin dış krediler gibi ödemelerinin farkına bakılır.

Sonuç pozitif ise cari işlemler hesabına da pozitif bir katkı sağlayacaktır. Tersi bir durum ise cari işlemler hesabındaki açığı daha da arttıracaktır.

Tüm bunlara rağmen yurt dışı gelir ve gider arasındaki fark negatifse, ülke cari açık veriyor demektir. Tam tersi durumda ise fark pozitiftir ve o ülkenin cari fazlası yani döviz birikimi var demektir.

Cari denge bir ülkenin toplam harcamaları ve toplan geliri arasındaki farkı da yansıtır. Örneğin bütün devletler başta vergi olmak üzere çeşitli gelirlere sahiptir.

Bu gelirlerden yapılan maaş ödemeleri, yatırım harcamaları, borç ödemeleri, savunma, eğitim, sağlık gibi harcamalarından geriye artı bir meblağ kalıyor ise bütçe fazlası var demektir.

Bu durum kişiler ve şirketler için de aynıdır. Elde ettikleri gelirlerinden yaptıkları yatırım ve tüketim harcamalarının fazlası tasarrufları oluşturur. İşte tüm bunların toplamı, ülkenin cebindeki parasıdır.

Bu meblağ hesap edilmeyen örneğin afet, hastalık gibi durumlarda devletleri ve insanları büyük mali sıkıntılardan kurtarır. Ya da gecikmiş yarımlarda kullanılır, ülkeleri rahatlatır.

Tam tersi durumda ise, o ülke gelirinden fazla harcıyor demektir ki bu durum sürekli bir borçlanma zorunluluğu yaratacak ve borçlar yeni alınan borçlarla kapatılmaya yani döndürülmeye çalışılacaktır.

İşte görüldüğü gibi bir ülkenin cari açığının toplam GSYH'sına oranının belli bir değerin altında olması, pek te muteber bir ölçü değildir.

Sürekli verilen cari açık, kaçınılmaz olarak bu oran nekadar düşük olursa olsun, sürekli bir borçlanma ihtiyacı da yaratacaktır.

Sonuçta cari açık sonsuza dek sürdürülemez. Katlanarak artan borçlar sonunda dayanılmaz bir hale gelir ve ülkelerin temerrüde düşmesine yol açar ki bu dururum büyük bir ekonomik yıkıma neden olur.

AHMET ELDEN