Enflasyon nedir?

Her ayın başında, geçen ayın enflasyon oraarı açıklanırken televizyon ve gazetelerde periyodik olarak bir röportaj yapılıyor: Elindeki filesi neredeyse boş olan bir müşteriye muhabir, aylık enflasyon oranının 0.01, yıllık enflasyon oranının ise 0.11 olduğunu söyler ve bu konudaki fikrini sorar: “Yalan, sivri biber 3 ay önce 1 YTL idi şimdi 5 YTL, enflasyon hesaplarına güvenmiyorum” gibi bir cevap beklenenlerden birisi olabilir.

Hesaplanan değer mi doğru tüketicinin düşüncesi mi?

Bu farklılık enflasyon kavramının tanımı ile bu kavrama tüketicinin yüklediği anlamın farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Enflasyon oranı belirli bir dönemde –bir yıl- mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki ortalama değişmeyi gösterir ve çeşitli endeksler yolu ile hesaplanır. Fakat tüketiciler zaman zaman bu tanımdaki özelliklerin bazılarını gözden kaçırmaktadır.

Oluşan bu farklılığın en önemli nedenleri üç başlık halinde toparlanabilir:

Bunlardan birincisi özellikle bizim gibi çok uzun süre yapışkan bir enflasyon ile yaşayan ülkelerde sabit gelirlilerin gelirlerindeki aşınma önemli düzeylere ulaşabilmektedir. Dolayısıyla fiyatlar çok düşük olsa bile gelirin reel değerinde oluşmuş olan aşınma nedeniyle ihtiyaçlarının çok az bir kısmını karşılayabilen tüketiciler bunun şu andaki enflasyonla ilgili olduğunu düşünmektedirler. Bu nedenle de son dönemde enflasyonun düşük olması anlamlı bulunmamaktadır.

İkincisi enflasyonun malların fiyatlarındaki ortalama değişmeyi yansıtmasıdır. Örneğin tüketici fiyatları endeksi ile hesaplanan enflasyon oranında, tüketicilerin en fazla kullandığı malların fiyatlarındaki ortalama artış hesaplanmaktadır. Bu endeks hesaplanırken her malın tüketici bütçesinde taşıdığı ağırlık da önemli olmaktadır. Bardak fiyatı geçen seneye göre 0.50 oranında artmış ise bu enflasyonun 0.50 olduğunu göstermez. Bunun için TÜİK tarafından yapılan araştırmalardan veya diğer araştırmalardan elde edilen ağırlıklar kullanılmaktadır. Sonuç olarak bardak tüketici bütçesinde 0.01 oranında bir paya sahipse, enflasyon oranına etkisi 0.01’in 0.50’si kadar olmaktadır. Başka bir deyişle enflasyon tek tek malların fiyatındaki artışı göstermez. Eğer tüketici sadece bardak tüketse idi gelirdeki aşınma 0.50 oranında olacaktı.

Üçüncüsü ise enflasyon belirli bir dönem için hesaplanmasıdır. Bu dönem genellikle bir yıldır. Çünkü bir yıl içerisinde mevsimlerin fiyat dalgalanmalarının endeks üzerindeki etkisi minimize olur. Bu sayede yaz aylarında biber ucuz, kış aylarında pahalı olmasının doğurduğu yanıltıcı etkiler bertaraf edilebilir. Dolayısıyla mevsimlik değişmeler yıllık enflasyon içerisinde çok fazla gözükmez.

Sonuç olarak bazı sabit gelirli tüketiciler hayatlarının giderek ne kadar zorlaştığını düşünerek kahırlanmakta ve malların fiyatlarındaki değişim yerine mevcut fiyatları enflasyon olarak algılamaktadır.