Haiku nedir?

Haiku Japonya'da 16.Yüzyıl'dan beri kullanılan bir şiir türüdür. Bu şiir türü son zamanlarda yalnız Japonya'da değil bütün dünyada sevilen bir tür olmuştur.

Bu şiirlerde Doğu'nun mistik düşünürlerinin ruhçu felsefelerini ve Zen-Budist  ustaların mitlerle, simgelerle, paradokslarla ve şiirsel imgelerle örülmüş düşüncelerini bulmak mümkündür. Bu öylesine yapılırki , günlük dilin ve dünyayı bir makine gibi gören bilimsel düşüncenin çok ötesine gider.

Bu şiirlerde doğayı, renkleri, mevsimleri, çelişkileri ve sürprizleri bulmak mümkündür. Genellikle üç dizeden  oluşur ve 17 heceden oluşan bir ölçüye sahiptir. Bu şiirlerde bir anın, belli bir andaki duygunun, doğanın belli bir gerçeğinin dramatik bir izlenimini bulmak olanaklıdır.

Billi Higginson, Haiku hakkında, "Haiku'yu yazmada ve okumadaki en önemli amaç bizi sarsan bazı anları; hediye olarak sunabileceğmiz  ya da almak istediğimiz bazı deneyimleri ve algılamaları bölüşmektir. Aslında, en derin bir noktada, bu bütün sanatların da, özellikle edebiyatın da ana amacıdır."diyor.
Haiku şairleri üç dize içinde çok kesin izlenimleri vermeyi başarmışlardır. Bu şairlerden biri de   "Başo"dur.

Haiku'lar özellikle;

Hafif; basit, açık ve derin oldukları için tutunuyorlar.

 Haiku'lar yazılırken ve çevrilirken  yazarlar genellikle, dizeleri;

-17 heceden az uzunlukta tuttular,

 -5-7-5 ölçüsünde yazıldılar,

- Benzetme ve metaforlardan kaçındılar,

 -Japon değerlerine bağlı kaldılar.

 - Bir mevsim işareti veya deyimi kullandılar
Rodrigo de Siquiera'ya göre Haiku'lar yazılırken, "Esinden daha çok meditasyona, çabaya ve gerçek algılamaya ihtiyaç vardır.

Haiku’dan  daha önceki geleneksel modeller “renga” ve “renku” vardı; kullanılıyordu; daha sonra “Hokku” denen Haiku’nun özgün modelleri ortaya çıktı. Masaoka Shiki adlı şair ilk kez “Haiku”  adını kullanmaya başladı.

Haiku şiirinin ilerleme ve değişim evrelerinin  başında  “Basho” adı önemlidir. Daha sonra gelen  “Buson”  tarafından yeni olanaklar denenmiş, “Kobayassı Issa” tarafından bu tarz şiire “İnsani Değerler” katılmıştır;  “Shiki” Haiku yazımında çağdaş gelişmeyi işaret eder.

Haiku’nun dönemi ikiye ayrılır: Bir, Shiki’den önceki şairler; iki, Shiki’den sonra gelenler.

Skiki öncesi Haiku şairleri:
Arakida Moritake (1473–1549);Matsuo Basho (1644–1694); Nozawa Boncho (c. 1640–1714);
Takarai Kikaku (1661–1707); Ueshima Onitsura (1661–1738); Yokoi Yayu (1702–1783); Fukuda Chiyo-ni (1703–1775); Yosa Buson (1716–1783); Kobayashi Issa (1763–1827)

Skiki sonrası  Haiku şairleri:
Masaoka Shiki (1867–1902); Kawahigashi Hekigoto (1873–1937); Takahama Kyoshi (1874–1959); Samukawa Sokotsu (1875–1954); Taneda Santoka (1882–1940); Ozaki Hosai (1882–1926); Ogiwara Seisensui (1884–1976); Natsume Soseki (1867–1916);Ryunosuke Akutagawa (1892–1927) vd.
Japonya’yı tanımak isteyen batılı yazarlar, bu tarz şiirden çok etkilenmişler ve hemen hemen her ülkede Haiku tarzı şiir yazan şairler belirmiştir. Ama denilebilir ki, hiçbir zaman  kendi özgün yapısına bağlı kalınmamış, her yeni şair kendi özelliklerini bu tarz şiire katmıştır. Batıda Haiku’ları en çok bilinen şairler : Blyth,Yasuda, Henderson vb. dır.

Kısaca tanımlamak gerekirse, Haiku üç kısa dize içinde bir tür yazıyla resim yapmaktır. İlk iki dize genellikle birbirine bağıntılı üçüncü dize ise hiç alakasız görünse bile bir çelişki içinde yeni bir paradoks getirir ve şaşırtır.
……………..
Bazı Kaynaklar:
Udo Kiyoko, President, Modern Haiku Association, quoted in Simply Haiku, Winter 2009
Lanoue, David G. Issa, Cup-of-tea Poems: Selected Haiku of Kobayashi Issa, Asian Humanities Press, 1991, ISBN 0-89581-874-4 p.8
Shirane, Haruo. Traces of dreams: landscape, cultural memory, and the poetry of Basho. Stanford University Press, 1998. ISBN 9780804730990 p100
Haiku for People Toyomasu, Kei Grieg. Retrieved 2010-04-27.
Haruo Shirane Beyond the Haiku Moment,van den Heuvel, Cor. The Haiku Anthology, 2nd edition, Simon & Schuster, 1986, ISBN 0-671-62837-2 p.11