Hellen tarihinin klasik çağı (M.Ö.V.yüzyıl)

-Kros II' nin (MÖ. 559-529) vasalı bulunduğu Med kralı Astiyages'e karşı isyanı (MÖ. 550) ve onu yenip, Med krallığına son vermesi.

-Doğuda kurulan Pers krallığının yarattığı tehlikeyi önlemek ve Ön Asya devletler sistemindeki dengeyi sürdürmek amacıyla, Lidya kıralı Kroisos, Babil kıralı Nabonid ve Mısır kıralı Amasis arasında bir ittifak aktedilmesi.

-Lidya kıralı Kroisos'un MÖ. 547'de Kapadokya'ya girmesi, Kros yönetimindeki Persler'in Lidyalılar'ı Kapadokya'dan çıkarması, harekatın Sardes'e kadar sürdürülüp, Sardes'in zaptedilmesi, Kroisos'un esir alınması (MÖ. 546); bu savaşta "düşmanın takip edilmesi " gibi yeni bir stratejinin uygulanması.

-Anadolu'da, Pers satrapları Harpagos ve Mazares idaresinde, Aiolya ve İyonya yerleşmelerini kapsayan yeni idare sisteminin kurulması.

-Miletos'un Persler'le bir ittifak aktetmesi; Fokaia ve Teos'un Pers tehdidine karşı boşaltılması.

-Pers idare merkezlerinin Sardes (Sart) ve Daskileion (Ergili)'da kurulması.

-Kros'un MÖ. 539 yılında Babil'i zapdetmesi; Susa ve Ekbatana'dan sonra Babil'in de Persler'in üçüncü başkenti olması.

-MÖ. 538'de Fenike'nin Pers egemenliğini tanıması; böylece Doğu ticaret yollarının Fenike'den geçmesi sonucu İyonya şehir devletlerinin ticari kayba uğraması.

-Kros'un oğlu Kambizes'in (MÖ. 528–522) Mısır kırallığını MÖ. 525'de Pers kırallığına katması.

-Pers kırallığında Dareios I'in tahta geçmesi (MÖ.522-486) ve yeni bir idare sisteminin kurmasıyla Pers kırallığı'nın iki yüz yıl sürecek olan hükümranlık döneminin başlaması .

-Persler'in Anadolu'ya egemen olmasıyla Balkanlar'dan gelebilecek tehlikelere karşı Boğazlar'da ve Anadolu'nun önemli bölgelerinde stratejik savunma hatları oluşturması; Balkanlar'a sefer düzenlenmesi; bu durumun tüm MÖ. V. yy. Yunan tarihi olaylarına yön vermesi.

-MÖ. 513'de Dareios I'in Trakya'yı geçerek, Tuna ötesinde Dinyester'e ulaşması ve Pers hâkimiyetini Makedonya ve Trakya bölgelerine kabul ettirmesi.

-Pers yönetimi altında, tarihte ilk defa Ön Asya'da siyasi birliğin sağlanması.

-Siyasi birliğe paralel olarak tüm Pers yönetmi altında bulunan yerlerde "ortak para" sisteminin uygulanması; tüm idari merkezleri baştan başa kateden bir yol şebekesi ve bu yollar üzerinde düzenli bir posta teşkilatı meydana getirilmesi.

-"Kıral Yolu" olarak adlandırılan, Anadolu'da Efesos'tan başlayarak, Sardes üzerinden Gordion'a ulaşan, buradan Kapadokya'da bulunan Pteria'ya yönelen, oradan Doğu Anadolu'nun yüksek ve engebeli arazisinden geçerek, Dicle vadisini izleyerek Mezopotomya'ya inen ve Susa'da son bulan; üzerinde 111 posta istasyonunun bulunduğu yolun inşa edilmesi; bu yolun askeri strateji açısından son derece önem arzetmesi.

-"Büyük Strateji"ye uygun olarak, Dareios I'in Kızıldeniz'i Nil aracılığıyla Akdeniz'e bağlayan Süveyş kanalının öncüsünü inşa ettirmesi.

-Dareios I idaresinde son şeklini alan Pers devlet teşkilatının, Makedonya kıralı Büyük İskender'in Pers kırallığına son vermesine rağmen Makedonlar'ca benimsenmesi; bu benimseyişin Helenistik kırallıklar döneminde de sürdürülmesi, oradan da Roma İmparatorluğu'nun idari sistemini etkileyerek, bugünün Avrupası'nın oluşmasında katkıları.

-Pers yönetiminin başarılı oluşunda yeni dinin -Zerdüştlük- etkili olması ve bu dinin inanış sistematiğinin harplerde etkili olması.

-Siyasi bağımsızlığın sona ermesi, Tiranlık idare sisteminin olumsuzlukları, ekonomik şartlardaki bozulma -doğu ticaret yolu üzerinde Fenike'nin Persler'ce korunması, Avrupa ile olan ticarette Bizantiyon, Kalkhedon ve Perintos'un Pers yönetim merkezine bağlanması ve böylece İyonya ticaret sahasının daralması, Mısır'daki en büyük İyon ticaret merkezi olan Navkratis'in MÖ. 525'de; aşağı İtalya'da Sabaris'in MÖ. 511/510 yıllarında tahrip edilmesi- gibi siyasal, ulusal ve ekonomik nedenlerle İyonya ihtilali'nin başlaması.

-Persler nezdindeki itibari sarsılan Miletos tiranı Aristagoras'ın İyonya ihtilalinin kıvılcımını yakması sonucu (MÖ. 500), ihtilalin tüm İyonya kıyılarına sıçraması.

-Aristagoras'ın yardım talebinde bulunmak amacıyla Yunan ana karasına gitmesine karşın (MÖ. 500/499), Yunanlılar'ın Pers tehlikesine karşı tam bir siyasi -askeri öngörüsüzlükle Aristagoras'a istediği desteği vermemesi; yalnızca Atina ve Eretria'nın Miletos'a toplam 25 gemilik bir filo göndermesine rağmen, Aigina ve Korint gibi güçlü donanmaları bulunan şehir devletlerinin isyana karşı pasif durumda bulunmaları.

-İsyancıların Pers satraplık merkezi olan Sardes'e yürümesi (MÖ.499) ve kentin tahribi; ancak isyancıların geri çekilmek zorunda kalışı; isyancılar arasında askeri otoritenin bulunmaması.

-Buna rağmen, Sardes'in tahribi gibi moral etkenlerle, isyana Kıbrıs, Likya ve Karya gibi şehirlerin de destek vermesi, ayrıca isyanın İstanbul boğazı ile Marmara bölgesine de yayılması.

-Persler'in isyanı bastırmak amacıyla, ilkönce Akdeniz hakimiyet alanın ele geçirilmesine paralel olarak, Kıbrıs'taki Yunan şehirlerini ele geçirmesi, İyon donanmasının Salamis sularında Pers donanmasına ağır bir darbe vurmasına rağmen, isyancılar arasında askeri bir otoritenin ve isyanı sonucuna götürecek bir stratejinin olmaması nedeniyle, Persler'in isyanı süratle bastırmaları; Persler'in burada uyguladıkları, kent devletleri arasındaki irtibatı ortadan kaldırarak, biraraya gelememelerini sağlayıp, bunları teker teker itaat altına almak stratejisinin başarıyla uygulanması.

-Persler'in Akdeniz'deki egemenliği ele almalarına paralel olarak, ihtilalin son dayanak noktası olan Miletos'u sadece karadan kuşatma altına alarak ele geçiremeyeceklerini bildiklerinden, Yunan donanmasına önce Lade adası açıklarında ilk darbeyi vurmaları ve daha sonra Miletos'u hem karadan hem de denizden kuşatmaları; MÖ. 494 yılında ele geçirip tahrip etmeleri; Miletoslular'ı Dicle'nin çıkış noktalarına yakın bir yere sürmeleri.

-İyonya ihtilalinin MÖ. 493 yılında tamamen bastırılması ve bu isyandan önce bağımsız olmasına karşın Sisam (Samos) ve Midilli (Lesbos) adalarının da Pers hâkimiyetine girmesi.

-Persler'in Dareios I döneminde Trakya'da kurdukları hakimiyetin İyonya ihtilali sonucu sarsılması nedeniyle, Pers prensi Mardonios kumandasında Trakya'ya bir ordu gönderilmesi (MÖ. 492); denizde Pers donanmasının Taşoz adasını el geçirmesi, Makedon kırallığının yeniden Persler'in hâkimiyetine girmesi; dönüş yolunda Atos (Ayranoz) yöresinde Pers donanmasının fırtınaya tutularak önemli kayıplar vermesi; bu sefer hakkında muhtelif görüşler...

—Atina’da, İyonya ihtilali sonucunda oluşan siyasi dalgalanmalara paralel olarak, başarısız ihtilal girişiminin destekçisi olan Alkmaionid'ler partisinin iktidardan uzaklaşması sonucunu doğurmuş, tiran taraftarları güçlenerek Hipparhos'u iktidara taşımışlar (MÖ. 496/495); buna rağmen halkın siyasal baskısı sonucu Atina halkı nezdinde ailesinin siyasi geçmişinin büyük etkisi olan Temistokles'in, MÖ. 493/92 yıllarında Arhon seçilmesi.

-Temistokles'in son derece gerçekçi olarak belirlediği askeri ve siyasi görüşlerine paralel olarak, Atina'nın "kara savunması" fikrinden vazgeçerk, Persler'e karşı denizlerde güçlü olunması stratejisinin uygulamaya geçirilmesi sonucu, Temistokles'in girişimleriyle Pireievs (Pire) limanının bir gemi yapım atelyesi ve askeri üs haline getirilmesi.

-Temistokles'in "deniz savunması" startejisine karşı çıkan ve "kara savunması" fikrini ortaya atan Miltiades'in Atina'da siyasi ortama egemen olması sonucu (MÖ. 495-492), deniz savunması fikrinden vazgeçilmesi; Miltiades'in girişimleriyle bir kara ordusu kurulmasına başlanması.

-Persler tarafından, İyonya ihtilali ile bağlantısı ortaya çıkarılan Atina'ya Pers hükümranlığını tanıması doğrultusunda baskı yapılması sonucunda, Pers hegomanyasının Atina'ca reddi; bu dönemde siyasi ortamın Atina aleyhine son derece olumsuz oluşu.

-Persler'in bu gelişmeler üzerine (MÖ. 490), Datis ve Artafernes adlı kumandanlar komutasında bir ordu ile deniz yolundan hareket ederek, Rodos, Naksos, Delos adalarında hakimiyeti sağlayıp, Evboiya'da karaya çıkması, Eretria şehrinin ele geçirilmesi; eski tiranlardan Hippias'ın araziyi iyi tanıması nedeniyle, Persler'in yapacağı harekat için Attika'nın doğu kıyılarında Evripos koyunda Maraton ovasına çıkarma yapılması önerisini Persler'in kabul etmesi.

-Aiginalılar'ın Atina düşmanlığı ve Pers taraftarlılığı bilinmesine karşın, Persler'e yardım etmelerini Sparta'nın önlemesi; Atina'nın Persler'e karşı Sparta'dan yardım istemesi, Sparta'nın yardım talebine olumlu yaklaşması ancak, dini bayram nedeniyle yardımı ileri bir tarihte yerine getireceğini Atina'ya bildirmesi.

-Atina'nın, Eretria'nın Persler'ce elegeçirilmesinde gördüğü gibi, kentlerinin içerden bir ihanet sonucu ele geçirilme tehlikesine karşı, Miltiades'in kara savunma stratejisine uygun olarak, Persler'i şehrin dışında, açık arzide harbe zorlama planına yönelinmesi.

-Miltiades komutasındaki Atina ordusunun, Maraton ovasında Persler'i yenilgiye uğratması.(MÖ. 490)

-Maraton zaferinin etkisiyle Atina'da çeşitli siyasal olayların yaşanması; Miltiades'in Paros adasına yaptığı bir cezalandırma seferi sonucunda başarısız oluşu sonucu Atina'da siyasi üstünlüğünü kaybatmesi ve daha sonra bu savaşta aldığı bir yara nedeniyle ölmesi.(MÖ. 489)

-Atina'da MÖ. 487/86 yılları arasında, yönetim şeklinde değişikliğe gidilmesi; idari sistemi üstlenen dokuz arhonun seçiminde halk meclisinin yetkilerinin kısıtlanması, demos'lar tarafından aday gösterilen 500 aday arasından seçimle işbaşına gelme usulünün kabulü; buna paralel olarak arhonlar'ın nüfuzunun azalması, subay sınıfının hem askeri hem de siyasi roller üstlenmeye başlaması.

-Temistokles'in MÖ. 493'de başlattığı, Miltiades'in akameye uğrattığı deniz savunma stratejisinin, Aigina'ya düzenlenen başarısız seferin de etkisiyle, Temistokles tarafından MÖ. 482/81 yıllarında yeniden hayata geçirilmesi sonucu 180 gemilik yeni bir donanmanın oluşturulması.

-Yaklaşan Pers tehlikesine karşı Sparta ve Atina önderliğinde İstmos'da, şehir devletlerinin temsilcilerinin katıldığı bir toplantı yapılması ve "Hellen Birliği"nin kurulması; Hellen birliğinin askeri sorumluluğunun Sparta'ya verilmesi.

-Maraton muharebesinde alınan yenilgiden sonra tüm Yunanistan'ın istilasına yönelik olarak MÖ. 483 yılından itibaren hazırlıklarını sürdüren Persler'in MÖ. 480 yılında, generalleri Mardonios kumandasında yüz bin kişilik bir orduyla, Trakya ve Makedonya hattını takip ederek Yunanistan'a ulaşmaları.

-Sparta'nın ısrarları üzerine, Yunan kara savunma hattının, orta Yunanistan'ın kapıları niteliğindeki Termopilai geçitlerinde kurulması; donanmanın ise Evboia açıklarında üslenmesi.

-Artemision deniz muharebesinde Pers ve Yunan donanmalarının karşılaşması; heriki tarafın da büyük kaypılara uğramalarına rağmen muharebenin sonuçsuz kalması.

-Termopilai geçitlerinde üç gün süren muharebeden Persler'in galip çıkması sonucu orta Yunanistan kapılarının Persler'e açılması, Boiotya'yanın engelsiz aşılması, Attika'nın tahrip edilmesi, Tebai ve Delfoi'nin teslimi, Atina'nın aeropag meclisinin kararıyla boşaltılması, Atina'nın Persler'ce tahribi.

-Yunan savunma hattının daha güneyde, İstmos'ta kurulması.

-Deniz kuvvetlerinin kullanılması yönünde Yunanlılar arasında ihtilaflar olmasına ve Pers donanmasının sayıca çokluğuna rağmen, Temistokles'in başarılı harp taktiği sayesinde Salamis adasının sığ sularına çekilen Pers donanmasının Yunanlılar'ca yenilgiye uğratılması.

-Temistokles'in Pers donanmasının Çanakkale boğazına kadar takip planı veya Yunan donanmasının Anadolu kıyılarına geçirilerek İyon ve Aiol kentlerinin ayaklandırılmasına yönelik büyük stratejik planının Spartalılar'ca reddedilmesi.