Kaos ve Kelebek etkisi Teorisi

Bilim çevrelerinde ‘Kaos ve Kelebek Etkisi Teorisi’nin babası olarak tanınan Amerikalı bilim adamı Edward Lorenz 2008 yılının Nisan ayında öldü. Ama ortaya koyduğu teori ve ilkelerin etkisi, tıpkı teorisindeki gibi artarak ve genişleyerek devam ediyor.

Lorenz, bir meteorolog ama, teorileri başta matematik olmak üzere biyoloji, fizik, hatta sosyal bilimler alanında bile etkili bir bilim adamı. 1963 yılında Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde (MIT) çalışırken, “bir sistemin başlangıç verilerindeki ufacık bir değişimin bile, büyük ve tahmin edilemeyecek sonuçlar doğurması beklenebilir” şeklindeki öngörüsünü yayınlamış. Bunu örneklendirmek için 1972 yılında, “bir kelebeğin Amazon ormanlarında kanat çırpmasının Avrupa’da fırtına kopmasına sebep olabilir” ifadesini kullanmış.

Lorenz, “sadece üç değişken ile KAOS ortamı doğabileceğini” keşfetmiş, böylece; 19.yy Fransız matematikçisi Henry Poincare’nin fikir olarak ortaya attığı çok basit bir sistemde çok karmaşık bir dinamiğin ortaya çıkabileceğini kanıtlamıştı.

Bu bilgileri, dosyalarımın arasında bulduğum, Lorenz ile ilgili –tarihsiz ve kimliksiz– bir gazete kupüründen aktardım. Aslında önemsediğim kupürleri gazete adı, tarih, sayfa no gibi bilgileri de not ederek saklarım ama, bu sefer atlamışım. Kelebek Etkisi Teorisinin teorisinin önemine gelince:

Durgun bir göle düşen tek damlanın, zaman içerisinde, su yüzeyinde, giderek büyüyen çemberler oluşturmasında da görülür ki; küçük bir değişiklik, o kadar da küçük olmayan etkiler doğurabilir. Fizikte, dalga teorisinde; dinamik güç artmaz, çemberler büyür ama, dalga yüksekliği azalır. Böylece dalga şiddeti uzaklara gidildiğinde zayıflar. Ama Lorenz’in teorisinde bu etki fizik yasalarına uymayan bir şekilde, ilk hareketin verdiği gücün çok daha büyüğü bir değere ulaşıyor. İşte, bu ilk damla, bir tür tetikleyicidir.

İŞTE İSPAT(LAR)I:
* Protestan Mezhebinin kurulma sebebi basit bir nikah meselesiydi.
* I. Dünya Savaşını başlatan, bir Sırp gencin Avusturya-Macaristan veliaht prensini vurmasıydı.
* ABD’nin (Kaliforniya ve Seattle) en büyük anarşi ve yağma belası ile tanışması siyahi bir gencin öldürülmesiydi. (Buna Fransa, Yunanistan ve son olarak İngiltere’de yağma örneklerini de verebiliriz.)
* Bu günlerin popüler konusu: “Arap Baharı” da, Tunuslu bir gencin ölümü ile başlamadı mı?

ACABA ÖYLE Mİ?:
Örneklerdeki tetikleme hareketlerinin içerisinde sonraki etkileri ortaya koyma gücünün bulunmamaktadır. Öyleyse güçsüz bir kelebek kanadının fırtına ile ilişkilendirilmesinde matematiksel bir paradoks ortaya çıkar. Söz konusu tepkiyi ortaya koyacak enerji nereden gelir? (Kaos olarak görülen mesele budur.)

Düşünürler, “Nasıl oluyor da … ?” şeklindeki sorularını bu enerji problemi üzerine yoğunlaştırmışlardır. Başka bir düşünür şöyle diyor: “Milyonlarca kibrit bir şeyleri yakmak için üretilir. Ama ormanı yakan, tek bir kibrit çöpüdür.” Burada da, ormanı yakacak enerjinin o kibrit çöpünden beklenmesi paradokstur. Bu paradoksa göre düşünmek ise KAOS doğurur.

BU DA BENİM TEORİM:
Dahası, “Ormanları korumak isteyen birileri, bütün kibrit çöplerini ortadan kaldırarak, kibrit üretimini durdurarak ve kibritle ilgili bin türlü yasak çıkartarak; ormanın yanmasını önlemez!”

Eğer ki, orman; yanacak kıvama ulaşmamış ise, birisi onu tutuştursa da yanmaz!

Eğer ki, orman; yanacak kıvama ulaşmış ise, o ormanı oluşturan binlerce ağaçtan birkaçı bir anda kibrite dönüşü verir!

“Ama, kesin olan bir şey var ki: Ateşle oynayan, sonunda kendini –de– yakar!”
Bu önermedeki “kendini yakma” kısmını, ‘orman yakmayı başaramayanlar’ ile sınırlamak da mümkün.

Hep sevgi ile kalın. 

Murat SEVGİ