Kitaplar üzerine

Otobüslerde gencecik kızların, erkeklerin ellerindeki kitapları okuyarak, gidecekleri yere kadar zamanı değerlendirmelerine bayılıyorum. Matbaa icat edildiğinden beri kitapların kitleler üzerindeki düşünsel etkileri, çoğu diktatörleri, iktidar mensuplarını zıvanadan çıkarıp olmadık yasaklamalar uygulamış, kitapları toplatmış, hele hele kitapları açık alanlarda yakarak tarihin utanç sayfalarının baş köşesine oturmuşlardır.

Kitap okumak, yönetici sınıf için başlı başına bir endişe kaynağıdır. Toplu kitap imhası, tarihin derinliklerine kadar uzanır. M.S. 392’de İskenderiye Kitaplığı yakıldı. Ortaçağ, kitap imha etmenin, yasaklamanın en çok görüldüğü devirdir. Daha çok dinsel gerekçelere dayandırılan kitap düşmanlığı, insanlık tarihinin baş köşesine oturmuştur.

1930’lu yıllarda Naziler, özellikle Yahudi yazarların kitaplarını yakarak, yok ediyorlardı. 10 Mayıs 1933’te Berlin’de Opera Meydanında kitapların yakılışı ile yükselen alevler tarihin utanç sayfalarına kara bir leke sürmüştür.

Otobüste yanımda oturan liseli gencin elinde bir kitap var. Kitap dediğim kapağı eskimiş, fasiküller neredeyse şirazesinden ha çıktı, ha çıkacaktı. Kitabı merak ettim; şöyle bir göz ucuyla baktım: Dante (1265-1321)’in İlahi Komedya’sı idi okuduğu. Öğrencilik yıllarımdan anımsıyorum, bu kitabı ben de okumuş, ve son derece beni etkilemişti. Bu eser, İtalyan Edebiyatı’nın dünyaya armağan ettiği bir şaheserdi. İlahi Komedya, cehennem, araf ve cennet bölümlerinden oluşuyordu.

Böyle ellerinde kitaplarla bir çok gence rastlamak mümkündü. Bir gün genç bir kızın elinde Tolstoy (1828-1910)’un Harp ve Sulh’nu okuduğunu gördüm. Bir gün de, başı örtülü bir kızın ellerinde dini içerikli bir kitap vardı ve dikkatle okuyordu.

İşçiler, memurlar, öğrenciler… akşam, mesailerini bitirip eve döndüklerinde, özellikle otobüslerde, zamanlarını kitap, gazete ve dergilerle değerlendiriyorlar. Buna benzer kişilerin giderek çoğalmakta olduklarını görüyorum. Ve bu manzaralar beni mutlu ediyor. Kitapla, dergi ile, gazete ile yetişen kuşaklar çoğaldıkça, ülkemizin geleceğini aydınlık görüyorum.

Ciddi anlamda okuduğum ilk kitap, Yaşar Kemal’in Teneke adlı eseri idi. Kasabaya atanan genç kaymakam ile kasabanın ağaları karşı karşıya gelirler; Ankara’ya giden çeltik ağaları, kaymakamı kasabadan sürgün ederler. Kaymakam, kasabadan ayrıldığı gün, ardından teneke çalınır. Dostoyevski(1821-1881)’nin Suç ve Ceza adlı eserinin kahramanı Raskolnikov’u, Herman Melville(1819-1891)’in Moby Dick’indeki Kaptan Ahab’ı ve Orhan Kemal(1914-1970)’in Murtaza’sı bende derin izler bırakmıştır. Bu saydığım roman kahramanlarının, tümü de başlı başına birer protiptirler.

Kitap bilgidir, kültürdür, erdemdir, uygarlıktır, insan ve doğa sevgisidir… Bu özellikler saymakla bitmez.