OTORİTE CEHALETİ

UZMAN KİBRİ & CAHİL CESARETİ

Oktay Sinanoğlu temel bilimlerde birkaç kez Nobel ödülünü hak etmiş ama politik nedenlerle alamamış ve Amerikalıların “gifted person” dediği Tanrının sevgili kulu olan insanlardan biri, bir dahi. Bir diğer özelliği de çok koyu bir kültürel milliyetçi olması. Onunla ilgili kitaplardan birini de okudum.

https://www.kitapyurdu.com/kitap/oktay-sinanoglu-kitabi--turk-aynstayni/41760.html.

1962 yılında, henüz 26 yaşındayken, ABD'nin Yale Üniversitesi'nde dünyanın en genç profesörü... İki kere Nobel'e aday gösterilmiş ilk Türk... Kimyaya matematiği sokmuş, moleküler biyolojinin kurucularından, fizik, astrofizik, nükleer fizik gibi bilimin çeşitli dallarında bir "harika çocuk"... TÜBİTAK, ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi'nin kuruluşlarında yer almış, Türkiye'de bilimin gelişmesi için mücadele vermiş bir kişi... Ve ülkesinin sorunlarına kafa yormuş, bu uğurda tüm gücüyle savaşmış bir aydın.

Türkiye’ye döndükten sonra kanal kanal dolaşarak meramını tekrar tek tekrar anlattı. Bazı konuşmalarını izledim ve hayretle, zaman zaman çok fahiş hatalar yaptığına tanık oldum. Ortalamanın üstünde bir donanım ve birikime sahip biri olsam da gerek entelektüel donanım, gerek bildiklerim gerekse yaptıklarım açısından böylesine parlak bir dâhinin tırnağı olamam ama bu, onun hatalarını yakalayamayacağım anlamına gelmiyor.

Oktay Sinanoğlu'nun fahiş hatalar yapabileceğine kanıt olark da bir tane örnek yeter diye düşünüyorum. Katıldığı bir televizyon programında o kibirli ses tonuyla, Almanya bitti, onları ayakta tutanlar da Türkiye'den göç eden Türkler diyordu müthiş bir özgüvenle.

Hayatın akışı içinde nice yetkin uzman ve otoritenin yaptığı basit hataları gözlemleyerek “HİÇBİR OTORİTE YANILMAZ DEĞİLDİR” düsturunun çoğu zaman geçerli olduğu sonucuna vardım. Ayrıca safsata tuzakları da var. Bunlardan biri de “Otoriteye Başvurma” safsatası.

https://rasyonalist.org/yazi/safsata-otoriteye-basvurma/

Tanım:Otoriteye başvurma ya da ipse dixit, kanıt olarak bir otorite göstermektir. Fakat aslında bu otorite, konuyla ilgili olan bir otorite değildir. Bir otoritenin varlığı güven verdiğinden, çoğunlukla iddiayı güçlü göstermek için kullanılır. Dikkat edilmesi gereken; kanıt olarak sunulan otoritenin, konudaki yetkinliğidir.

Bir de madalyonun öbür yüzü var. Cahil cesareti. Bu davranış da ülkemizde çok yaygındır. Ülkemizin cahili çoktur. Eğitim sistemimiz, eğitim kalitemiz, ortalama eğitim süremiz nedeniyle ülkemiz bu konuda şampiyonlar liginde başa güreşir.

https://evrimagaci.org/cehaletten-dogan-cesaret-dunningkruger-etkisi-nedir-2799

Dunning-Kruger Etkisi (DK Etkisi veya DKE), belli bir konuda beceriksiz veya bilgisiz insanlarda görülen, "hayali (sanrılı) üstünlük hissi"ne verilen isimdir. Bu kişilerde, tipik olarak, beceriksiz/bilgisiz oldukları konulardaki becerileri/bilgileri sorulduğunda, gerçekte olandan çok daha yüksek olduğunu iddia ettikleri görülür. Yani bu kişiler, cehaletlerinden ötürü sahip oldukları cesaret nedeniyle, kendilerini aslında bilgisiz oldukları bir konunun uzmanı ilan edebilirler.

https://www.amazon.com/Introduction-General-Systems-Thinking-Anniversary/dp/0932633498

Region I is the region that might be called “organized simplicity”-the region of machines or mechanisms. Region II is the region of “unorganized complexity”-the region of populations or aggregates, as we shall call them. Region III , the yawning gap in the middle, is the region of “organized complexity”-the region too complex for analysis and too organized for statistics. This is the region of systems.

Sınırlı sayıda gözlemime (deney) ve bir ölçüde analitik değerlendirmelere dayanarak uzman kibri ve cahil cesaretinin bir arada ve hemen her düzeydeki uzmanda bulunduğunu öne süreceğim. Gözlemlerimden birinden (Oktay Sinanoğlu) hemen girişte bahsettim. Daha fazla gözleme gerek yok, çünkü bir dâhide bile cahil cesaretine rastlanabiliyorsa, aynı şeye entelektüel donanım ve birikim hiyerarşisinin hemen her basamağında da rastlanabilir.

“The word ‘system’ is used to cover a wide range of phenomena. We speak, for example, of philosophical systems, number systems, communication systems, control systems, educational systems, and weapon systems. Some of these are conceptual constructs and others are physical entities. Initially we can define a system broadly and crudely as an entity, conceptual or physical, which consists of interdependent parts.”
Systems Thinking, F.E. Emery, Penguin Modern Management Readings

Konunun uzmanları ve otoritelerinde de cahil cesaretine rastlanabileceğine ilişkin çözümleme de sistem teorisine dayanıyor. (dış dünyaya ait)Bilgi (ing. information) devasa bir kavram düğümleri (ing. Node) ağıdır. Aynı şekilde insanın sahip olduğu bilgi de(ing. Knowledge) böyledir ve insanın bilgisi(kişiye ait kavram ağı) bütün (dış dünyaya ait) bilginin (kavram ağının) bir parçasıdır.

Kişinin bilgisini oluşturan kavram ağının sınırlarındaki kavramların, dış dünyadaki kavram ağının (kişinin sahip olmadığı kısmının) düğümleriyle bağlantıları vardır. Dunning Kruger etkisinin bilgisi az olan(bu göreli bir kavram, daha açılacak) insanlarda daha sık rastlanmasının nedeni de dış dünya bilgisi ve öznelerin bilgisi arasındaki bu ilişkiden kaynaklanır.

Bilgisi az olan insanların kavram ağı küçüktür. Bu küçük ağın dış dünyadaki kavram ağıyla bağlantıları da azdır. Bilgimizin (kavram ağımızın) sınırlarında dış dünyaya yönelik bağlantıların ucundaki kavramlar(düğümler) hem bildiğimiz (çok az) hem de çok az bildiğimiz ya da bilmediğimiz diyebileceğimiz kavramlardır.

Bilgimiz arttıkça, bilgimizin(kavram ağının) sınırlarındaki düğümlere bağlanan dışarıdaki düğümlerin (bilmediğimiz) sayısı da artar. Yani bilgimiz arttıkça bilmediğimizin bilgisi de artar. Bilgimiz arttıkça bilinenlerin çok az bir kısmını bildiğimizin (cehaletimizin) farkına varırız. Bu yüzden, daha bilgili insanlar Dunning Kruger etkisine daha az ya da daha düşük derecelerde ya da daha seyrek tabi olurlar.

Daha seyrek ve daha az da olsa uzman kibrinin ve “uzman/otorite” cahil cesaretinin ortaya çıkmasının nedeni de dış dünya bilgisi ve öznelerin bilgisi arasındaki bu ilişki ve bilginin “sistem” özelliği yani diğer bilgilerle bağlantıları ve bazı bilgi parçalarının (kavram ağı “subnetwork”) (diğer düğümlerle)bağlantı sayısının çok fazla olmasıdır.

Uzmanın sahip olduğu bilginin kapsamında olan bir kavram ağı(“subnetwork”) düşünelim. Ve bu kavram “subnetwork”ünün diğer kavramlarla olağanüstü yüksek sayıda bağlantısının olduğunu varsayalım. Mesela disiplinler arası konulara ilişkin bilgiler bu tür kavram “subnetwork”leri içerir. Gelelim dananın kuyruğuna.

Disiplinler arası bir konuya ilişkin kavram “subnetwork”ü bu disiplinlerin her birinin uzmanının kişisel bilgi ağı içinde yer alır ama bütün bağlantılarıyla birlikte değildir bu içinde yer alma. Uzmanın bu disiplinler arası kavram “subnetwork”ü hakkındaki bilgisi ikirciklidir. Hem konunun uzmanıdır, konuyu, kendi disiplininin kapsamında olduğu için bilmektedir, hem de konuyu bilmemektedir, konunun(kavram “subnetwork”) diğer disiplinlerle (düğümleriyle) bağlantıları konusunda bilgisi çok azdır. Her ne kadar, daha önce yaptığımız çözümlemeye göre, konunun (kavram “subnetwork”ü) bilmediği (diğer düğümlere olan bağlantıları konusunda bilgisi çok olsa da konunun bildiği kısmı hakkındaki fikri, duyguları ağır basabilir ve sonuçta uzman da (üstelik de bildiği) bir konuda Dunning Kruger etkisine (cahil cesareti) kapılabilir ve hatalar yapabilir.

https://en.wikipedia.org/wiki/Hubris

Hubris(/'hju?br?s/, from ancient Greek ?ß???) describes a personality quality of extreme or excessive pride^[1] or dangerous overconfidence,^[2] often in combination with (or synonymous with) arrogance.^[3] The term "arrogance" comes from the Latin adrogare, meaning to feel that one has a right to demand certain attitudes and behaviors from other people. To "arrogate" means "to claim or seize without justification.... to make undue claims to having",^[4] or "to claim or seize without right... to ascribe or attribute without reason"

Böylece, seyrek de olsa uzmanlarda/otoritelerde hem kibir hem de cehalet bir arada ortaya çıkabilir.