Haksızlık Karşısında “Dilsiz Şeytan” Olmayan Matmazel Esmeralda’ya Vefa Borcumuzdur (2)

Tarihi gerçeklerimizi alenen tahrif edenleri kınıyorum. Örnek: “Refika Hanım’ın yönetimi altında olan Kız Öğretmen Okulu, yirmiiki (22) yıl önce (1871’de) açılmış olup, yüzdoksan (190) gündüzcü kız öğrencisi ve yirmi (20) kadar öğretmeni bulunmaktadır.”

Samimi olarak lütfen bu bilgiyi değerlendiriniz. Aramızda kaç kişi 1871 Yılında Osmanlıda Kız öğretmen okulu olduğunu bilmektedir. Daha da Ötesi : “Kız öğretmen okulu yöneticisi olan kadın, bilgi sahibi ve zekidir. Fransızca, Almanca, İngilizce, Rumca, Türkçe ve Ermenice’yi bilir. Piyano çalar ve güzel resim yapar.” Bunların yaşandığı yılı tekrar edelim. Yıl, 1871.

…

Kaldığımız yerden, Matmazel Esmeralda’nın,  Şikago’daki Kadınlar Edebiyat Kongresi’ndeki  (“Osmanlı’da Eğitim” konulu ) konuşmasına devam ediyoruz.

Germiyan adındaki bir prenses de şair olup, Şeyh Sa’di tarafından kendisine bazı şiirler sunulmuştur.

Eski dönemlerde Leyla ve Fitnat Hanım’ların edebiyat eserleri, doğu toplumlarının ilim ve kültür sahibi olan insanları arasında, örnek olarak alınmıştı.

İffet Hanım ünlü bir şairdi.

Halife Ali Bin Hişam’ın çevresinden Haşimiye (adlı kadın), Bin Selim’in çevresinden Cemile (adlı kadın), tanbur (müzik aleti) eserleri, şiir ve musikideki yetenekleri ile anılmaya değer bulunmuşlardır.

Şimdiki dönemde yaşayan doğu toplumu kadınlarının ahlâk ve âdetlerine dair, “İslâm Kadınları” (Nisvân-ı İslâm) adıyla okunmaya değer bir kitap yazmış ve yayımlamış olan (Fatma) Âliye Hanım, birinci derecede anılmaya değerdir.

(Fatma) Âliye Hanım, George Ohnet’in, Meram isimli romanını ve gazetelerden bazı haberleri Türkçe’ye tercüme etmiştir.

Makbûle Hanım, hikmetten bahseden bir yazar olup, eserleri daima Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayımlanmaktadır. Eserlerinin bir cilt olarak yayımlanmamış olması üzücüdür.

Vefat etmiş olan İsmail Paşa’nın kızı olan Leyla Hanım, Osmanlı gazetelerinde yayımlanan bazı bendleri ve şiirleri ile tanınır.

Gülnar Hanım, hikmetten bahseden bir yazardır.

Mihrünnisâ Hanım, çok genç olup, daha çok eserler yayımlayabilmesi beklenir. Gazetelerde yayımlanan eserleri çokça takdir olunmuştur.

Zafer Hanım Fransızca, Türkçe, Rumca, Arapça ve Farsça dillerini bilip, biri roman olmak üzere toplam dört kitap yazmıştır.

Kamer Hanım, îmâna (akâide) dair bir kitap yazmıştır.

Emine Semiha Hanım, bir hesap kitabı yazmıştır. Bu kitabın geliri de Dâr-ül Aceze (hayır kurumuna) verilmiştir.

Eser yazmış olan çok sayıda Osmanlı hanımlarını söyleyebilecek olsam da, sözü uzatmamış olmak için, saydıklarımın yeterli görülmesini rica ederim.

1893 yılında İstanbul’da bulunan Osmanlı Kız Okulları:

İstanbul’da üç tane Osmanlı kız okulu bulunup, ikisi on sene önce Subhi Paşa tarafından açılmıştır. Bu okullar, Matmazel Kalavas ile Matmazel Hanli’nin becerikli idareleri ile oldukça düzenli bir durumdadır. Birinde yüz (100) kadar yatılı öğrenci ve diğerinde yüzondört (114) gündüzcü öğrenci vardır. Üçüncü okul ise Üsküdar’da olup, Hâlet Paşa’nın kızı olan Muhsine Hanım’ın yönetimindedir ve yüzelli (150) tane kız öğrencisi vardır.

Bu kız öğrenciler, Padişah 2.Abdülhamid’in merhametli sofrasının himâyesi altında olup, yemek ve elbiseleri 2.Abdülhamid tarafından karşılandığı gibi, kendilerine bir miktar çeyiz de verilerek evlendirilmektedir.

Ders olarak okutulan konular : Türkçe, Tarih, Osmanlı Coğrafyası, Hesap, Resim ve Piyanodur. Doğu ve Avrupa usulü el becerileri de öğrenip, tülbent ve küçük Osmanlı halıları işliyorlar.

Matmazel Hanli ve Kalavasi’nin yardımları ile bu okullarda büyük bir düzen görmüşüzdür.

Refika Hanım’ın yönetimi altında olan Kız Öğretmen Okulu, yirmiiki (22) yıl önce açılmış olup, yüzdoksan (190) gündüzcü kız öğrencisi ve yirmi (20) kadar öğretmeni bulunmaktadır.

Burada resim ve piyano da öğretilir. Dört sene Türkçe dersi okutulduktan sonra, kız öğrencilere diploma verilir ve bu diplomaya sahip olan hanımlar, Osmanlı kız okullarında öğretmenlik yaparlar. Bu kız öğretmen okulu, öğrencilerinden para almaz.

Okulda tam bir düzen vardır. Kız öğretmen okulu yöneticisi olan kadın, bilgi sahibi ve zekidir. Fransızca, Almanca, İngilizce, Rumca, Türkçe ve Ermenice’yi bilir. Piyano çalar ve güzel resim yapar.

Bu okulun kız öğrencilerinin iki sene önce olduğu gibi, ödül ile teşvik olunmamaları üzücüdür.

Kız okullarının bir listesi aşağıda verilmiştir :

Rum Kız Okulları

Zapyon, Pallas ve Yuvakimyon isimleriyle tanınan Rum Kız Mekteplerinin programı, Atina Üniversitesi programına uyumlu olup, kız öğrencilerin ödedikleri okul ücretleri ve zengin Rumların yardımları ile masrafları karşılanır. Okutulan dersler : Yabancı Diller, Coğrafya, Matematik, Tarih, Sanâyi, Müzik ve Resim’dir.

Bu okullar tarafından verilen diplomalar, Yunan, Fransa, İsviçre ve Almanya üniversiteleri tarafından kabul edilir.

Osmanlı ülkesindeki Rum okullarında görev alan kadın öğretmenler, bu okullarda yetişir. Adı anılan okullar, Rum Patrikhânesinin idaresi altındadır.

Rum Kız Okullarının listesi aşağıdadır :

İstanbul’daki Fransız Kız Okulları

Pansiyona De Notr Dam Dö Sion adlı okulun kız öğrencilerinin eğitimi için İstanbul’daki birinci derecedeki kız okuludur. Bu okulun fen bilimleri, matematik, hikmet, yabancı diller ve sanayi için farklı öğretmenleri bulunmaktadır.

Bu okullar iki adet olup, biri Beyoğlu’nda ve diğeri Kadıköy’dedir. Rahibeler orta sınıf ve fakirlerden olan kızlara, el işleri, tülbent işleme ve çeşitli şeyler öğretmektedir. Rahibelerin okullarında, fakir aile çocukları ücretsiz olarak okutulur ve günlük yemek de verilir.

Madam Dov ve Şafez’in idaresinde olan kız okulundaki eğitim, Notr Dam Sion Okulu’nda olan eğitimle uyumludur.

Sözü edilen okulların listesi aşağıdadır :

İstanbul’daki İngiliz Kız Okulları

İngiliz Elçiliğinin himâyesinde olmak üzere iki adet İngiliz Kız Okulu bulunmaktadır.

Bu okullardan biri, Madam Bordet Kotesi tarafından Beyoğlu’nda açılmış olup, okulun arsası Padişah 2.Abdülhamid tarafından bağışlanmıştır. Okulda fazla yer olmadığı için yatılı öğrenci sayısı çok değildir.

Diğer okul, bir komitenin yönetimi altındadır ve Bayan Grabo tarafından yönetilmektedir.

Bu iki okulun öğrencileri, Londra Kız Öğretmen Okulu’nun diplomasını almaya hak kazanmak için gerekli olan sınava hazırlanırlar.

İstanbul’daki Alman Kız Okulları

Bu okullar, kısmen öğrencileri tarafından ödenen ücretler ve kısmen de Almanya Devleti’nin yardımları ile idare edilirler.

Amerika misyonerlerinin Üsküdar’da güzel okulları bulunup, orada okuyan kızlar ikinci derecede eğitim alırlar.

Avusturya, İtalya, İran, Bulgar ve Rusya okulları, sözü edilen devletlerin (maddi) yardımları ile idare olunurlar.

Ermeni Okulları

Ermeni Katolik, Protestan ve Ermeni okulları, sözü edilen cemaatlerin maddi yardımları ve özel yardım ile idare edilirler. Bu okullar aşağıda verilmiştir :

Musevi Okulları

Musevi kız öğrenci okulları, İttifak-ı Umumi İsraili Cemiyeti tarafından yapılan yardım ile idare edilip, bu cemiyet çocuklara kitap ve defter vermekle birlikte, fakir ailelerin çocuklarına elbise de verir.

Cemiyet okullarına giden çocuklar çoğunlukla ücretsiz olarak eğitim görürler. Program gereğince, Fransızca, İbranice, Almanca dilleri, Tarih, Coğrafya, Hesap, Doğa Tarihi, Hikmet, Kimya, Resim, Şarkı, Dikiş ve El Becerileri dersleri okutulurlar. Cemiyet okullarının amacı, fakir ailelerin çocuklarına ders okutarak el işleri öğretmektir.

Musevi Okullarının Listesi

Bunlardan başka ilkokul olarak bazı özel Musevi okulları da vardır. (1)

Devam edecek

-Osmanlıda okul ve (kız-erkek) öğrenci sayısı

www.canmehmet.com

Teşekkür: Konu ile ilgili makalelerin ve belgelerin; İngilizceden Türkçeye tercüme edilmesinin yanında orijinal belgelerin günümüz Türkçesine çevrilmesine değerli katkılarından dolayı Evladım Yılmaz Tamer Argüç’e teşekkür ediyorum.

Matmezal Esmeralda ile ilgili olan alıntı kaynakları: a) http://thebiography.us/en/cerda-y-bosch-clotilde , b)http://www.unless-women.eu/biography-details/items/cerda-i-bosch.html

(1)Kaynak: Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Kadın, Sy.277~287 (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No:137).

https://www.devletarsivleri.gov.tr/assets/content/Yayinlar/osmanli-arsivi-yayinlar/arsiv_belgelerine_gore_osmanlida_kadin.pdf