Dünya’da Okul/Eğitim Kooperatifleri ve ÇEK Deneyimi

Geçtiğimiz günlerde 21 Aralık Dünya Kooperatifçilik Günü vesilesi ile Bursa Çağdaş Eğitim Kooperatifi’nin (ÇEK) düzenlediği Değerli Hocam Prof Dr Ayhan Çıkın ile Eğitimci ve eski milletvekillerimizden Mustafa Gazalcı’nın da  yer aldığı panele katıldım. Dünya Kooperatifçilik Günü ve Çağdaş Eğitim Kooperatifi Modeli konulu panelde ÇEK Yönetim kurulu başkanı Ali Arabacı, Prof Dr Ayhan Çıkın ve Mustafa Gazalcı’nın geçmişi aydınlatan ve geleceği ışık tutan, bir başarı hikayesini taçlandıran ve gelecek için ümit verici sunuşlarından değerli bilgiler edindim. Program çerçevesinde kooperatife ait okulları ve yurtları ziyaret ettik. Tesislerdeki yönetici, çalışanlar ve öğrencilerle görüşme fırsatı yakaladım.  

Dünyadaki diğer okul ve eğitim kooperatifleriyle mukayese imkanı bulduğum tesislerde gördüklerimden fazlası ile etkilendim ve kooperatifçilik hareketi adına gurur duyduğum, Çünkü ÇEK Türk Kooperatifçilik hareketinin sosyal alanda kaybettiği bazı değerlerin yeniden kazanılmasına öncülük ediyordu. Ülkemizin ilk kurulan ve örnek eğitim kooperatifi olan ÇEK’in imece kültürü ile gönüllü ortakları ile başardıklarını yakından gördüm. ÇEK’i kuran kooperatifçiler her sektörden kooperatifin örnek alması gereken bir yol haritası ile insanların yöreleri ve çocuklarının geleceği için neleri başarabildiklerinin eşsiz bir örneğini ortaya koymuşlardı. Sadece ülkemiz için değil dünya çapında bir başarı hikayesi yazmışlardı.

ÇEK’in 1995 yılında çıktığı kooperatifçilik yolculuğunun başarı hikayesini dünyaya sunarken elde edilen sonuçlar ile hikayenin kabulünde hiçte güçlük çekmemiştim. ÇEK’in hikayesi dünyadaki kooperatif hikayelerini toplayan Cooperative Stories ekibi tarafından hemen dikkate alınmıştı. Hatta son katıldığım 2014 Quebec Uluslararası Kooperatif Zirvesinde Okul ve Eğitim Kooperatifleri ile ilgili forumda ÇEK’i ve ülkemizdeki çalışmaları anlatırken ÇEK’in Cooperative Stories de yayınlanan bilgileri bana kolaylık sağlamıştı. (http://stories.coop/cooperatives/bursa-modern-education-cooperative-mec/). ÇEK’in düzenlediği bu panele hazırlık aşamasında da  başta Kanada’dan COOPSCO’dan Louis-Rodrigue Lauzerve NASCO ve Berkeley Coop’tan Morgan Craford olmak üzere tüm arkadaşlarıma toplantı ile ilgili bilgi verdim. Kendilerinden de konu ile ilgili sunuşumda kullanmak üzere belge desteği aldım.  

Okul ve eğitim kooperatifleri bügün için bize farklı görünse de yıllar önce okullarda kurulan kooperatifçilik kolu ve faaliyetleri aslında bugün dünyada başta gelişmiş ülkelerde neredeyse 100 yılı bulan okul ve eğitim kooperatiflerinin yıllar önce ülkemizde yapılan ilk uygulamalarından biridir. Bugün dünyadaki Okul ve Eğitim kooperatifleri toplumun eğitim ihtiyaçlarının karşılanmasında ve sorunlarının çözümünde ortaklarının kaynakları ve görüşleri doğrultusunda yasalar ve ulusal eğitim politikaları çerçevesinde çözümler yaratan bir kooperatifçilik alanıdır. Uluslararası kooperatifçilik ilkeleri çerçevesinde oluşmuş, başta ortakları olmak üzere topluma hizmet eden sosyal amacı daha ağır basan, devletin sosyal politikalarına en fazla katkıyı sağlayan hizmet araçlarıdır.

Okul ve eğitim koopersatifleri bir ülkenin ve toplumun geleceğe güvenle bakmasını sağlayacak en önemli araç eğitimli ve bilinçli bireyler yetiştirmesidir. Çağı yakalayan ve kaliteli eğitim gören bireyler ülkeler için geleceğin sigortasıdır. Eğitimin şekillenmesi ve kalitesinin artması sadece devletin gücüyle değil ailelerin, öğretmenlerin ve öğrencilerin katkıları ile mümkündür. Kooperatifler eğitimdeki  sorunları çözmek için öğretmenler, öğrenciler ve aileleri bir çatı altında toplayan güç odaklarıdır. Kooperatifler tabanın gücü ile yasalar çerçevesinde sorunların kendi çözen bir uygulama yaratmakta, devletin ekonomik ve sosyal yükünü aldığı gibi, kaynakların verimli ve yerinde kullanımı konusunda yol gösterici olmaktadır.

Dünyada okul ve eğitim kooperatifleri 1800’li yılların sonuna doğru yeni kurulan ülkelerde ve şehirlerde göçmenlerin yaşadığı başta kırsal bölgeler olmak üzere yeni yerleşim alanlarında bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak üzere ailelerin ihtiyaçları ve talepleri doğrultusunda kurulmaya başlamışlardır. Ağırlıklı olarak başta ana okulu ve ilkokul düzeyinde kurulan kooperatifler zaman içinde üniversitelerde de kurulmuşlardır. Daha sonraki yıllarda şehirleşmenin hızla yaygınlaşması, eğitim ihtiyaçlarının artması ve ekonomik krizler nedeniyle yaşanan maddi zorluklar üzerine diğer ülkelerde de gelişmeler göstermiştir.

Okul ve eğitim kooperatifleri ilk kurulduklarında aileler tarafından kurulmuşlardır. Daha sonraki yıllarda öğretmenler ve öğrenciler kuruluş içinde yer almaya başlamışlardır. Bazı ülkelerde devlet ve belediyeler sistemi desteklemeye başlamışlar. Sosyal amaçlı bir hareket olması nedeniyle maddi ve yasal kolaylıklar sağlamaya başlamışlardır. Bazı ülkelerde tarım, konut  ve tüketim kooperatifleri içinde yer alan kooperatifler, bazı ülkelerde de okul ve eğitim kooperatifleri şekilde doğrudan örgütlenmeye ve bazı üst örgütsel yapılarda birleşmeye başlamışlardır.

Okul ve eğitim Kooperatiflerinin oluşumları ve yönetimleri ülkeden ülkeye ve uygulamalara göre teknolojideki gelişmeler ışığında farklılıklar göstermektedir. Başlangıçta yönetim ve genel kurul şeklinde yasal düzenlemeler çerçevesinde zamana yayılan faaliyetler değişime uğramıştır. Son yıllarda elektronik ortamda toplantılar ve uygulamalar ağırlık kazanmaya başlamıştır. Bu doğrultuda yönetim ve genel kurul uygulamaları farklılık göstermektedir. Ancak uygulamalar daha fazla şeffaflık ve daha fazla katılım sağlamaya yöneliktir. Bu şekilde yönetim ve genel kurul arasındaki bağlar güçlenmeye, ortakların ve ilgili tarafların karar süreçlerine katılımı artmaya başlamış, masrafların azaltılması sağlandığı gibi  kooperatiflerdeki güven ortamı artmıştır.

Ülkelerde eğitimde karşılaşılan  birçok sorunun çözümünde halk kendi çözümünü kendi yaratma yoluna girmektedir. Aileler, öğrenciler ve öğretmenler bir araya gelerek çeşitli uygulamalar ile eğitim alanında çözümler bulmaktadırlar. Özellikle eğitim maliyetlerinin ve kalitesinin artması eğitim alanında bireylerinde kooperatifler kurmalarının yolunu açmıştır. Başta gelişmiş ülkeler olmak üzere geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerde kooperatifler halkın katılımıyla eğitimde her alanda önemli başarılar elde etmekte, seffaf ve katılımcı yapısı ile  ülkelerde eğitim alanında görülen açıkları kapatmada en etkili model olarak kullanılmaktadır.

Kooperatifçilik ilkeleri çerçevesinde oluşan kooperatiflerde uygulamalar ülkeden ülkeye farkılılıklar gösterse de sonuçta halka ve ülkenin geleceğine hizmet kurumların başında gelmektedir. Eğitim kooperatifleri örgütlenme yapısı olarak bazı ülkeler başta tüketim ve konut kooperatifleri olmak üzere diğer kooperatif örgütleri çatısı altında da yer almaktadırlar. Bu tür kooperatiflerde yönetime hiçbir maddi ödeme yapılmamakta, sadece profesyoneller ücret almaktadırlar. Ayrıca bu kooperatiflere sosyal faaliyetlerinin ağırlıklı olması ve topluma yaptığı katkılardan dolayı bağışlar yapılmakta ve fon kaynakları sağlanmaktadır. 

Dünyadaki Okul ve eğitim kooperatiflerinden bazı örnekler verecek olursak; Kanada’da okul kooperatiflerinin başında 1944 yılında kurulan COOPSCO gelmektedir. Quebec eyaletinde faaliyet göstermektedir. 60 kooperatiften ve 40.000 üyeden oluşmaktadır. Ortaklarının hepsi üniversite öğrencisidir. 90  yurt ve tesisi,110 satış yeri, 700 tam zamanlı çalışanı vardır. 1500 geçici öğrenci çalışanı vardır. Yıllık 132 milyon dolar satışı vardır.  

NASCO Kuzey Amerika Öğrenci Kooperatif Ligi 1940’lı yıllarda kurulmuştur. Kooperatiflerin üst örgütü olarak faaliyet yapmaktadır. Faaliyet alanı ABD ve Kanada’dır. Kooperatiflerin sorunlarının çözülmesinde,  fon ve uygun kredi bulmada, eğitim için gerekli maddi desteklerin sağlanmasında lobi çalışmaları yapmakta ve üye örgütleri desteklemektedir. NASCO bir meslek kuruluşu gibi hareket etmekte ve bünyesinde 63 üye kooperatif bulunmaktadır. Bu kooperatiflerin 58’i konut kooperatifi statüsünde yurt ve konut işletmeciliği yapan kooperatifler, 2’si kooperatif işletmesi biçiminde iş yapan kooperatif ve 3 üye de dernek statüsünde faaliyet gösteren örgütlerden oluşmaktadır. Bu kooperatiflerin 100.000’den fazla ortağı bulunmakta, her yılda binlerce yeni ortak sisteme katılmaktadır.

Berkeley Okul Kooperatifi ABD’de 1930’lu yıllarda yaşanan buhranlı dönemde ortaya çıkan kooperatiflerdendir. 1933 yılında 14 öğrenci tarafından kurulmuştur. O dönemde öğrencileri yaşanan ırkçılık olayları nedeniyle öğrencilerin yurt ihtiyacına çözüm bulmak, gıda ve okul masraflarını en aza indirmek amacıyla kurulmuşlardır. Kooperatifin 20 yurt tesisi, 17 evi ve 3 apartmanı bulunmaktadır. Yönetim kurulu 40 üyeden oluşmaktadır. Yönetimde yer alan üyelerin seçimle gelen 29’u oy hakkına sahiptir. Her bir tesisin kendine göre çalışanlarında yer aldığı yönetimi bulunmaktadır. Kooperatifin yıllık geliri 10.2 milyon dolardır.  

NFUCA 1898 yılında kurulmuş ilk japon öğrenci tüketim kooperatifidir.  Kyoto şehrindeki Doshisha üniversitesinde kurulmuştur. Daha sonraki yıllarda diğer üniversitelerde de kooperatifler kurulmaya başlanmıştır. 1947 yılında 38 kooperatif bir araya gelerek Ulusal Okul Kooperatifleri Federasyonunu kurmuşlardır. Daha sonraki yıllarda Japon Öğrenci  kooperatifleri 1951 yılında kurulan Japon Tüketim Kooperatifleri Birliği çatısı altına girmiştir. NFUCA’nın 219 ortak kooperatifi vardır. 1.5 milyon ortağı bulunmaktadır. Ortaklarının % 90’ı öğrenci geri kalan %10’u üniversite mensuplarından oluşmaktadır. Kooperatiflere ait kitap ve kırtasiye satış yerleri, marketler, yemek haneler, kafeler, bilgi işlem merkezleri bulunmaktadır.  Kooperatiflerin Yıllık satış değerleri 187 milyar yendir. Benzer şekilde İngiltere, Hindistan, Arjantin, Filipinler, Malezya, Yeni zellanda, Avusturalya gibi dünyanın birçok ülkesinden örnekler sunmak mümkündür.

Ülkemizden de dünya çapında örnek kooperatiflerden biri Çağdaş Eğitim Kooperatifidir. Çağdaş Eğitim Kooperatifi, ülkemizde çığ gibi büyüyen eğitim sorunlarının çözümüne katkıda bulunabilmek için, Bursa’da 25 Temmuz 1995 tarihinde 23 “eğitim gönüllüsünün” bir araya gelmesiyle kurulmuştur. Bazılarına göre kültürümüze yabancı diye gözardı edilmek istenen kooperatifçilik modeli seçilmiştir. Türk toplumunun imece geleneğine, yardımlaşma ve dayanışmasına uygun, demokratik bir işleyişi olan, öz denetimin her an yapılabildiği, söz ve kararda herkesin eşit olduğu bir oluşum olmasından dolayı kooperatif en uygun model olarak dikkate alınmıştır. Bu model ile ortakların vakıf mantığı ve kooperatifin demokratik yapısı bir çatı altında toplanmıştır.

ÇEK’in kuruluş amaçları; Anaokulundan üniversiteye kadar çağdaş, demokratik ve bilimsel eğitim-öğretim kurumları açmak ve işletmektir. Yönetiminde öğrencilerin söz ve karar sahibi olduğu, demokratik bir yaşama ortamının sağlandığı, barınılacak değil yaşanılacak özellikleri olan öğrenci yurtları açmak ve işletmektir. Atatürk ilke ve devrimlerine, öğretim Birliği Yasası’na, laik ve bilimsel eğitim ilkelerine aykırı eğitim uygulamalarına karşı mücadele etmektir. Toplumu, çağdaş eğitim konusunda eğitmek için çalışmalar yapmaktır. Açtığı veya açacağı okullardan ve öğrenci yurtlarından olabildiğince çok sayıda yoksul ailelerin çocuklarını ücretsiz yararlandırmaktır. Okullarını ve yurtlarını ticari kuruluşlar olarak değil örnek eğitim kuruluşları olarak işletmektir. Yurt ve eğitim kurumlarımızda başarılı, maddi durumu elverişsiz çok sayıda öğrenci burslu olarak barınmakta veya okumaktadır. Hedef daha çok öğrencinin bu olanaklardan yararlanmasının sağlanmasıdır. 

Bakınız 1995 yılında kurulan ÇEK bugün 1700’e varan ortak sayısı ile neleri başardı.

Bursa Görükle Yüksek Öğrenim Karma Öğrenci Yurdu, Çekirge Orta Öğrenim Kız Öğrenci Yurdu, Özel 3 Mart Beşevler Anaokulu, Özel 3 Mart Azizoğlu İlköğretim Okulu ve ÇEK Güler-Osman Köseoğlu Ortaöğrenim Kız Öğrenci Yurdunu hizmete açtılar. Modern, çağdaş bir hizmet anlayışı içinde bugüne kadar yüzlerce öğrenciye eğitim ve barınma fırsatı yarattılar. Yüzlerce eğitim fırsatı bulamayan kız öğrenciye öğrenciye burslar vererek eğitim imkanı sağladıkları gibi hayata hazırladılar. Bu gençleri ülkeye kazandırdılar. Görükle Kültür Merkezini hizmete açarak yörenin kültürel ve sosyal hayatına da katkı sağladılar. Bugün lise açılması içinde çalışmalar devam etmektedir. ÇEK “Anaokulundan Üniversiteye” eğitim hedefi doğrultusunda çalışmalarına devam etmektedir. Ayrıca ÇEK, doğum, ölüm, düğün,açılış vb.mutlu ve acılı günlerde çelenk hizmeti de vermektedir. Sipariş edilen her çelenk, kırsal kesimden gelen kızlarımıza destek amacıyla kullanılmaktadır. Oluşturulan bu kaynakta kaynak yeni öğrencilerin yetiştirilmesinde kullanılmaktadır. 

Özetle ÇEK  ortakları ile çağdaş eğitim gönüllüsü olarak, yönetim ve denetim kurullarında görev yapmakta, yaptıkları katkıların karşılığında; maddi beklenti içerisinde değildirler. Bugün ülkemizin örnek kooperatifi olan ÇEK’in hedefi “ Anaokulundan Üniversiteye “ bir yerleşke oluşturmaktır. Anaokulundan üniversiteye dek öğretim kurumları açmak ve işletmek; eğitimin her alanında çağdaşlık ve bilimsellikten yana olmak amacıyla yola çıkan ÇEK, ilköğretim okulunun yanında lisenin de temelini atmak için çalışmalara başlamıştır. Olağan insanların olağanüstü işler başardığı bir kuruluş olan ÇEK, aydınlanmadan yana olan herkesi kültürümüzün en güzel örneği olan imeceye davet etmektedir. Sosyal bir kooperatif olarak Ulusal Eğitim sistemimizin giderek laik, bilimsel ve çağdaş niteliklerinin siyasi iktidarça bozulduğu, Öğretim Birliği Yasası'nın yok sayıldığı bir dönemde Çağdaş Eğitim Kooperatifi Atatürk ilke ve devrimlerini, laik ve bilimsel eğitimi, aydınlığı ortak payda olarak kabul eden herkese açık bir imece örgütlenmesi olan Çağdaş Eğitim Kooperatifi, Türkiye'de örnek bir modeldir.

http://www.cagdas.org.tr/index.php?page=haber_detay&id=148