- Kategori
- Kültür - Sanat
Sabahattin Kudret Aksal'ın Öyküleri Üzerine Bir Deneme III
Hikayeciliği: Sabahattin Kudret Aksal’ın şiirden sonra kalıcı yapıtlar verdiği türler arasında öyküleri de vardır. ‘’Şiirle uğraşması 1948 yılına kadar sürer.Bu süre içinde bir iki hikayede yayınladı.Bunları hiçbir kitabına almadı.’’ ‘’Servet-i Fünun ‘’ (1941-1944) da, ’’Hakikat’’ gazetesinde (1941).(13)
Hikâyelerinde şairliğinden büyük etkiler görülen Aksal’ın hikâye karakterleri şiirsel bir ruh taşırlar.
‘’Küçük Adamlar’’ ın yaşamlarını, küçük mutluluklar çerçevesinde dikkatli bir gözlemci olarak sunan Aksal okuyucuya ‘’Küçük Adamlar’’ında bir felsefesinin olduğunu amacını güder.’’Sabahattin Kudret’in hikâyelerinde şahıslar ise mutsuzdurlar.Üstelik mutsuzluklarının farkındadırlar, kendilerini bir çember içine mahkum görürler , oradan kurtulmak isterler ama ya bunu yapamayacak kadar tembeldirler yada şartların elvermediğini bilirler’’ diyen Prof. Dr İnci Enginün , Aksal’ın hikâyelerindeki kişileri tam yerinde vurgulamıştır.Sait Faik çığrında görülen hikâyeleri zamanında sosyal gerçekçilerin öne geçmelerinden sonra da devam etmiş, küçük insanların küçük sevinçlerini, tebessümlerini, minicik kendine özgü dünyalarını kendi sanatçı yapısına da uygun bulmuştur.
‘’Çekingen ve ihtiyatlı olmakla birlikte, Sait Faik soyundan öncülerin açtığı yoldan , ölçülü ve sınırlı bir davranışla bir süre yürümüş, ’’Küçük Adamlar’’ın yaşayışlarının hikâyemizde sürüp giden modasına bir yerden katılmış, sürekli ve dikkatli bir gözlemci olarak elde ettiklerini hikâyelerinde kullanmıştır.
Küçük hikâyeye girdiği yıllarda bu alanda denenmemiş ve anlatılmamış gerçek kalmamış gibi görünüyordu.Bizde eski hikaye yolunun denemiş ve başarı kazanmış sonuçlarını birleştirerek kendine yeni bir anlatım düzeni bulmaya çalışırken, F.Celalettin’den , M.Ş.Esendal’a oradan Sait Faik ve Oktay Akbal’a kadar çalmadığı kapı kalmadı.İnsan anlayışı, halkın gündelik yaşayışındaki ayrıntıları kendi iç dünyasının saplantılarına bağlamağa, küçük adamların yaşayışlarını ‘’küçük mutluluklar’ çerçevesi içinde görmeye ve daha başka denenmiş ve başarı sağlanmış gerçekçi motifleri ustalıkla ve rahatça kullanmaya götürdü.’’(14)
‘’Birçok şeyin sözleşmiş gibi bir arada , ikisini bir birine bırakarak uzaklaştığı, daldığı yok olduğu bir anı yaşadıklarını duydular.’’ (Bir Dostluk, G.A., S.9) verilen bu cümle Aksal’ın şiirinin ölçülerini öne aldığını yani dile, kelimeye, deyişe titizlikle önem verdiğini açıklar.
Özetle, Aksal’ın öykülerinin bazılarının konusunu çocukluk anılarından aldığı, bir kısmını da günlük yaşamda karşılaştığı insanlarla ilgili izlenimlerini aktardığı yani kendi düşüncelerini naklettiğini söyleyebiliriz.’’Servet-i Fünun ‘’ dan beri hikâyeciliğimizin en yaygın özelliği olan hayal-hakikat karışımı bu hikayelerin hepsini kaplar.’’ (15)
3)Tiyatroculuğu : Oyuna şiir gibi önem veren Aksal, oyunun da şiir gibi bir izdüşümü olduğunu ileri sürer. ‘’Ben tiyatroda da hikayede de şiirin ölçülerini daha çok öne almışımdır’’ (16) diyen Aksal verdiği her türlü eserde şiirin ölçülerini dikkate alır .Oyunlarının temelinde her yerde görülen insan ilişkilerini şiirsel bir hava taşıması ve bu havanın soyut bir anlatımla verilmesi yatar. Bireysellik kaygısı ruhsal öğe, tinsel duygusallık Aksal’ın oyunlarının belirleyici özelliklerindendir. Evin Üstündeki Bulut(1948) günümüz insanının tekdüze yaşamına eğilir.Şakacı(1950), öldüğü sanılan bir kişinin yeniden ortaya çıkışındaki ‘’Şaka’’yı verir.Tersine Dönen Şemsiye (1958), insan ilişkilerinin kendine özgü rastlantısal tatlarına eğilir.Evli bir şairle bir genç kız arasındaki farklı biçimlerde değerlendirilen bir gönül sürüveni anlatılır.Bir Odada Üç Ayna (1956), insan yaşamının üç halini karı kocada örneklendirir . En çok tanınan ve kendine özgün bir yer sağlayan oyunu Kahvede Şenlik Var(1960 Ankara Sanatseverler Derneği Ödülü , 1964 ; Avni Dilligil En İyi Oyun Ödülü, (1981), evlilik üstüne felsefi bir ince güldürüdür.Soyut bir çevrede bir pazarlık konusuna dönüştürülen bir evliliği anlatır. Kral Üşümesi (1969), yönetme ve yönetilme bir türlü ilişki kuramayan bir kralın geçirdiği ruhsal bunalımlar ‘üzerine bir fantezidir. Tek evliliğe koşullanmış bir yönetim biçiminde halkıyla ’Üşüme’’ simgesiyle yansıtılmıştır. Tek perdelik iki oyundan Bay Hiç (1980), kadın erkek ilişkilerinde gizeme eğilirken , Sonsuzluk Kitapevi (1980) bir bilgi fantezisini oluşturur. Aksal’ın son oyunu ise ‘’Önemli Adam’’dır (1983).
‘’Dilin gelişerek yenilenmesi , yabancı etkilerden kurtulması, sanatçı için , en az sanat yapmak oranında bir amaç olmalıdır.’’
‘’Öyle sanıyorum ki dilimizin özleşmesi , oyun kişilerinin sahnede yeni sözcüklerle yadırganmadan konuştukları gün sona ermiş olacak.’’(17) Aksal’ın şairlik ve yazarlık hayatı boyunca en dikkate aldığı husus dil , dilin özleşmesi, dilin gelişmesi ve dilin edebiyatta yüksek bir yer edinmesi sağlamak olmuştur.
Oyunlarında aile bireyleri arasındaki çatışmaları, ailenin bir birleri arasındaki önemli çelişkilerini sunması ve dikkat çekici hususiyetlerindendir.
D)ESERLERİ
ŞİİR KİTAPLARI
İlk şiirlerini 1938’de ‘’Varlık’’ ve ‘’ İnsan’’ dergilerinde yayınladı. İlk şiiri ‘’ Biri Var’’ ve ilk şiir kitabı da ‘’ Şarkılı Kahve’’dir.
Aksal’ın şiir kitaplarını şöyle bir sıralayabiliriz:
___ Şarkılı Kahve(1944)
___ Gün Işığı (1953)
___ Duru Gök (1958)
___ Bir Sabah Uyanmak(Şarkılı Kahve ve Gün Işığı bir arada(1962)
___ Elinle(1962)
___ Eşik(1970)
___ Çizgi (1976)
___ Şiirler (bütün şiirleri bir arada (1979); Yeditepe Şiir Armağanı(1980)
___ Zamanlar (1982)
___ Bir Zaman Düşü (1984)
___ Şiirler (ikinci kez bütün şiirleri bir arada (1980)
___ Buluşma (1990 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü kazandı)
___ Ağızda Bir Sevi (Paul Eluard ‘dan yaptığı şiir çevirilerdir.)
___ Batık Kent (Son şiirler YKY. İstanbul 1994)
TİYATRO ESERLERİ
___ Kahvede Şenlik Var
___ Şakacı
___ Bir Odada Üç Ayna
___ Tersine Dönen Şemsiye
___ Kral Üşümesi
___ Bay Hiç
___ Sonsuzluk Kitapevi
___ Önemli Adam
HİKÂYE KİTAPLARI
___ Gazoz Ağacı :İlk baskısı 1954 yılında yapılmıştır. 1955’te ise Sait Faik Hikâye Armağanı’nı kazanmıştır.Bu kitabın içinde yer alan hikâyeler şunlardır:
*Bir Dostluk
*Hayriye Hanım
*Geceye Doğru
*Büyükannemin Ölümü
*Bizim Olan Sokaklar
*Meydan
*Sokakta Opera
*Çekirdek
*Bir Başka Türlüsü
*Gazoz Ağacı
___ Yaralı Hayvan : İlk olarak 1956 yılında basılan bu kitap, 1957 yılında Türk Dil Kurumu Edebiyat Ödülü’nü kazanmıştır.Bu kitabın içinde yer alan öyküler şunlardır:
*Yaralı Hayvan
*Kuş Kafesinde Yaldız
*Sezai Bey Efendi
*İki Kişi Arasında
*Bir Trende Gidenler
*Oğul
*Saatler
*Yazlıkta
*Giderayak
*Bir Sabah, Bir Apartımanda
___Birkaç Öykü Daha
*Düşüncemin Konuklarından Biri
*Soyut Oda
*Dolmuşa
*Hovarda
*Vav’lar(1985 yılında bu öykü ENKA Öykü Ödülü’nü kazanmıştır.)
*Ev ve Ölü
Sabahattin Kudret Aksal’ın son toplu öyküleri Yapı Kredi Yayınları ‘ndan çıkmıştır .Aksal’ın 1940’daki Küllük Dergisi’nde çıkan ilk öyküsünden son öyküsüne kadar ki çalışmalarıyla Türk Edebiyatında kendine sonsuz bir yer edinmiştir.